Overslaan en naar de inhoud gaan
  • 27/01/2025

Strategische investeringen in digitale transformatie kunnen enkel succesvol zijn wanneer ze deel uitmaken van een bredere hervorming van het zorgsysteem. Dit vraagt om een duidelijke visie die digitale innovatie koppelt aan organisatorische aanpassingen in de planning, erkenning en financiering van zorg.

Het is tijd om een samenhangend investeringsplan op te stellen dat technologische vooruitgang combineert met een hervorming van zowel het zorgaanbod als de zorgprocessen. We kunnen hierbij leren van succesvolle voorbeelden uit andere landen. In Finland zijn sociale diensten, welzijn en zorgactoren digitaal geïntegreerd in 22 regio’s, wat zorgt voor een efficiëntere samenwerking en betere zorg.10 Nederland zette de lijnen uit in een ambitieus Integraal Zorg Akkoord waarin 2,8 miljard euro wordt ingezet op transformatie, 1 miljard extra naar elektronische gegevensuitwisseling gaat en nog eens 585 miljoen naar digitale vaardigheden.

Gerichte strategische overheidsinvesteringen: fundament voor transformatie 

Om de digitale transformatie in welzijn en zorg succesvol te maken zijn middelen nodig. Véél middelen. Vandaag gaat er al heel wat geld naar digitale zorg en ICT. De federale overheid spendeert elk jaar ongeveer 240 miljoen euro aan digitale zorg. De Vlaamse overheid voegt daar minstens 12 miljoen euro aan toe. Dat is niet weinig, maar ruim onvoldoende om echt een grote verandering te brengen. De middelen worden bovendien erg gefragmenteerd aangewend zonder een duidelijke en gerichte strategie. 

De recente OECD-policy brief rond overheidssteun voor innovatie benadrukt dat investeringen in digitale infrastructuur en technologie cruciaal zijn om economische groei en sociale welvaart te stimuleren.12 Daarbij benadrukt de OECD dat het belangrijk is goed na te denken over de keuze en de aanpak van het beleid: er is meer sturing nodig om echt transformatieve verandering te stimuleren in plaats van kleine verbeteringen. Fiscale maatregelen zoals belastingvoordelen zijn nuttig, maar te traag en te weinig gericht om fundamentele hervormingen te bewerkstelligen. Directe investeringen en gerichte aankopen van innovatieve oplossingen volgens een helder beleidskader zijn effectiever.

Zelf als het kan, thuis als het kan en digitaal als het kan.

Niet alleen de overheid investeert: potentieel van publiekprivate samenwerkingen 

Publiek-private samenwerkingen (PPS) zijn een bewezen model om strategische investeringen te financieren. Ze kunnen ook helpen om innovaties sneller en op grote schaal uit te rollen, waardoor schaalvoordelen ontstaan. Dit is vooral relevant in een zorgsysteem dat zowel kosten wil beheersen als een duurzaam financieel model wil opzetten. 

De Vlaamse investeringsmaatschappij PMV en de Europese investeringsmaatschappij GIMV hebben al succesvolle partnerschappen opgezet in en buiten de zorg. Via het Welvaartsfonds helpt PMV samen met institutionele investeerders, bankpartners, fondsmanagers en particuliere ondernemingen een duurzame omslag te maken. Gelijkaardig kon GIMV in Nederland een betere patiëntenervaring , efficiëntere zorg en een lagere kost realiseren. Een gemengde financieringsmix kan risicovolle maar veelbelovende innovaties in de zorg ondersteunen, zoals AI-gebaseerde diagnostiek en telemonitoring. 

Creatieve financieringsmogelijkheden 

Het potentieel van netwerkeffecten en derisking Naast strategische overheidsinvesteringen bieden nieuwe financieringsmodellen kansen om de digitale transformatie in welzijn en zorg te versnellen. Het rapport State of Belgian Tech (2024) toont aan dat het Belgische tech-ecosysteem matuur wordt.13 Deze positieve dynamiek creëert kansen om ook in de zorgsector gespreide financieringsmechanismen toe te passen. Zo zijn er mogelijkheden om slapend kapitaal te activeren. Belgische pensioenfondsen beheren meer dan 45 miljard euro, waarvan slechts een heel klein deel naar risicovolle investeringen gaat: 0,01% in durfkapitaal en 5% in aandelen. Ter vergelijking: in de VS investeren pensioenfondsen 10% in durfkapitaal, wat zorgt voor veel meer economische dynamiek. Als Belgische pensioenfondsen slechts 1% in lokaal durfkapitaal zouden investeren, dan zou dat meteen 450 miljoen euro opleveren.

Het Belgian Tech rapport wijst daarnaast op de impact van netwerkeffecten, waarbij verschillende financieringsbronnen elkaar versterken. Zo spreken tech start- en scale-ups een heel gevarieerde financieringsmix aan: 50% haalt geld op bij business angels, 40% bij venture capital, 34% bij ‘Family, Friends & Fans’ en in Vlaanderen slechts 26% bij de overheid. Een brede financieringsmix zorgt voor ‘derisking’: door het financiële risico’s te spreiden groeit het vertrouwen in risicovolle, maar veelbelovende innovaties. Dit model kan worden toegepast in de zorg, bijvoorbeeld door private investeerders te betrekken bij het financieren van digitale oplossingen die een meetbare impact hebben op patiëntuitkomsten of kosten.

Health Impact Bonds halen privaat kapitaal op De zogenaamde ‘Health Impact Bonds’ vormen een interessant voorbeeld van resultaatgerichte financiering. Deze bonds koppelen publiek-private investeringen aan concrete gezondheidsdoelen. Bij succes ontvangen private en publieke investeerders een rendement op basis van de gerealiseerde impact. Interessant is dat een breder publiek betrokken raakt: niet enkel de institutionele belegger, maar ook reservemiddelen uit de zorgsector of zelfs van de brede bevolking worden ingezet. Een voorbeeld hiervan is een Nederlands programma dat gericht is op valpreventie, uitgevoerd door Vilans en Social Finance NL. Dit programma wist bijna 400 valincidenten te voorkomen, wat laat zien hoe effectief deze aanpak kan zijn.

Openbare aanbestedingen moeten slimmer De Voka Paper ‘Het strategisch belang van digitale groeiers’ wijst op het belang van openbare aanbestedingen. Gezien de grotendeels publieke financiering van zorg is de openbare aanbesteding in zorg hét mechanisme om opdrachten toe te kennen. De markt voor openbare aanbestedingen schommelt in ons land rond 15% van het bbp of zowat 90 miljard euro in 2023. Helaas spelen groeibedrijven slechts een beperkte rol in de toekenning van aanbestedingen: in België worden kmo’s slechts in 33% van de aanbestedingen betrokken tegenover gemiddeld 60% in de EU en meer dan 94% in de best presterende landen. Als de overheid optreedt als een belangrijke en grote klant voor groeibedrijven, dan levert hen dat bovendien een nuttige referentie op om toekomstige klanten binnen te halen. Wanneer de overheid of zorginstellingen op een goede manier inkopen, steunen ze niet enkel de digitale transformatie, maar zorgen ze tegelijk voor return voor de lokale economie. 

Niet elke aanbesteding loopt even vlot. De focus ligt te vaak op de prijs, terwijl de eisen rond ervaring, reputatie of kapitaal onrealistisch zijn voor lokale groeiers. Bovendien gaat het vaak over grote opdrachten die minder behapbaar zijn voor kmo’s. Een ander probleem is dat aanbestedingen te weinig rekening houden met de schaalbaarheid over verschillende subsectoren. Zo worden er gelijkaardige systemen los van elkaar ontwikkeld voor het Departement Zorg, Opgroeien en VAPH, wat schaalvoordelen en datauitwisseling beperkt.

Europese pensioen- en verzekeringsfondsen investeren slechts 0,01 procent van hun middelen in lokaal durfkapitaal, tegenover 10 procent in de VS.

Naar een gealigneerde aanpak 

Om het volledige potentieel van deze creatieve financieringsmodellen te benutten, is een meer samenhangende aanpak nodig. Dit betekent dat versnipperde steunstructuren en projectmiddelen worden samengebracht. Ze worden aangevuld met publieke investeringsfondsen en institutionele spelers, zoals banken en pensioenfondsen, die een actieve rol opnemen in het versterken van de financiering. Het plaatje wordt volledig door ook private middelen zoals reserves uit de zorgsector en individuele burgers te mobiliseren voor digitale transformatie in de zorg. Door al deze middelen samen te brengen worden schaalvoordelen gerealiseerd, risico’s gedeeld en de duurzaamheid van innovaties verzekerd. 

Dat vraagt een duidelijke strategie. In bedrijven kan een transformatie top-down beslist en uitgevoerd worden. In welzijn en gezondheidszorg is dat moeilijker gezien het grote aantal betrokkenen met verschillende belangen, zoals patiënten, zorgverleners, zorginstellingen en beleidsmakers. Bovendien loopt de digitale transformatie niet synchroon: sommige deelsectoren lopen voorop, andere blijven achter. De projecten rond thuishospitalisatie, innovatie en telemonitoring voor diabetici en hartfalen zijn bijvoorbeeld veelbelovend en vragen om opschaling. Beter is om de beschikbare middelen samen te brengen en in samenspraak met de sector en betrokken beleidsniveaus een integrale strategie op te zetten.

Digitale transformatie zorgt voor meer productiviteit, kwaliteit en werkbaar werk. De uitdaging ligt niet bij de technologie zelf, maar bij het feit dat we ze te weinig gebruiken. Met DigiZorg wil Voka deze kloof overbruggen en zorgbedrijven stimuleren om sneller te innoveren. Het uiteindelijke doel is betere zorg voor iedereen. Digizorg inspireert, begeleidt en ondersteunt samen met VLAIO en Blikopener. We bieden een overzicht van verschillende subsidiemogelijkheden voor Vlaamse ondernemingen en non-profitorganisaties. 

Ontdek DigiZorg

Aanbevelingen

  • Een digitale transformatie is een onderdeel van een interfederale strategie die een antwoord biedt op de uitdagingen van de vergrijzing. Investeer strategisch en gericht 3% van het zorgbudget in een digitale transformatie: 1,3 miljard door de federale overheid, 530 miljoen euro door de Vlaamse overheid. Voorzie naast middelen voor het ontwikkelen van innovaties ook ondersteuning voor implementatie.
  • Om innovatie succesvol te kunnen implementeren is het belangrijk om ook in een latere fase van het project financiering te voorzien en ook de opschaling én implementatie te ondersteunen. • De expertise van VLAIO en EWI op het vlak van innovatie kunnen het Departement Zorg helpen bij de financiering van de implementatie van digitale toepassingen. Zo worden vernieuwende oplossingen sneller en effectiever in de praktijk gebracht.
  • Bundel overheids-, institutioneel en privékapitaal. Door strategisch samen te werken in publiek-private structuren, slapend kapitaal te activeren en gebruik te maken van het mature tech start-upecosysteem worden niet enkel middelen maar ook dynamiek in digitale zorg gepompt.
  • Aanbestedingen kunnen beter vertrekken vanuit een probleemstelling dan vanuit een vooraf bepaalde oplossing. Laat in de procedure ruimte voor flexibele ontwikkeling en value-based financiering. Zorg ervoor dat de bestekken technologieneutraal of ‘open’ blijven, zodat innovatie gestimuleerd wordt. Vermijd dat de rollen van aanbesteder en aanbieder vermengd worden.
  • Volg de impact van de strategische investeringen op aan de hand van productiviteitswinst (bijvoorbeeld gewonnen VTE’s), kwaliteit (bijvoorbeeld gewonnen QALY’s) en Sociale ROI zoals ervoor zorgen dat er minder snel nood is aan mantelzorg, zieken sneller gere-integreerd worden of wachtlijsten bij huisartsen of geestelijke gezondheidszorg ingekort worden.

Contactpersoon

Daan Aeyels

Expert Welzijns- en Gezondheidsbeleid

im u - vzw - exact
imu - vzw - obd

Artikel uit publicatie