De echte uitdaging is niet 'te veel screening', maar meer slimme, gerichte, goed georganiserde en toegankelijke screening. Alleen zo vermijden we dat mensen onnodig sterven aan ziekten die we op tijd hadden kunnen opsporen. Het onderscheid tussen officiële en ongepaste screening is cruciaal.
In een recent interview met Dr. Ann Van den Bruel, de topvrouw van het Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) wordt gewaarschuwd voor "te veel medische screening". Screening zou volgens de titel boven het stuk gezonde mensen ziek maken. Huisarts en topman van CEBAM, Patrick Vankrunkelsven bevestigt in een reactie de overdaad aan ongepaste medische praktijken. Beide wetenschappers gaan voorbij aan de vaststelling dat in België elk jaar duizenden mensen onnodig overlijden omdat hun aandoening te laat wordt vastgesteld.
Een gevolg van te weinig screenen - niet te veel
Laat ons starten bij de uitspraken rond ongepaste screening. Men laat uitschijnen dat screening "overconsumptie" stimuleert. Het is correct dat om het even wie screenen naar om het even welke aandoening, meer nadelen dan voordelen kent. Het ongepaste gebruik van specifieke testen voor het opsporen van bepaalde types kanker, brede bloedanalyses of dure scans - is zeker af te raden. Ze kosten onnodig veel geld en leveren geen toegevoegde waarde in termen van gezondheid.
En ja, personen met prediabetes zijn inderdaad geen patiënten. Maar in tegenstelling tot wat beweerd wordt, is er geen goedgekeurde indicatie om prediabetes met medicatie te behandelen. Wel is het essentieel dat personen met prediabetes met medicatie te behandelen. Wel is het essentieel dat personen met prediabetes laagdrempelig ondersteund worden met deskundig leefstijladvies. Net dat gebeurt te weinig en te kort waardoor deze personen te vaak diabetes en hart- en vaatziekten ontwikkelen.
De erkende screeningsprogramma's redden levens
Ze zijn gebaseerd op internationale wetenschappelijke aanbevelingen die heel precies aangeven welke programma's geschikt zijn voor welke doelgroep.
De officiële screeningsprogramma's die door de overheden worden opgezet bereiken iets meer dan de helft van de doelgroep: bij borstkanker bereiken we in Vlaanderen 38% van de vrouwen in de risicogroep. In Brussel en Wallonië ligt de deelname aan georganiseerde borstkankerscreening beneden alle peil met respectievelijk 9% en 4% van de vrouwen die bereikt worden. Ook bij baarmoederhalskanker (53,7%) en dikkedarmkanker (51,9%) is het participatiepercentage in Vlaanderen aan de officiële screeningsprogramma's suboptimaal. Sociaaleconomische verschillen maken het beeld nog schrijnender: hoe lager het opleidingsniveau of inkomen, hoe kleiner de kans dat iemand tijdig gescreend wordt - en hoe groter de kans op laattijdige diagnose.
Deze cijfers komen van... het KCE. Ze staan te lezen, zwart op wit, in het recentste rapport over de performantie van het Belgische gezondheidssysteem. De wetenschappelijke norm voor deze programma's ligt op 75 à 85%. Zomaar stellen dat screening mensen ziek maakt, dreigt de deelname aan officiële screeningsprogramma's verder te ondermijnen.
Om via screeningsprogramma's levens te redden, moeten we ze goed organiseren, doelgroepen effectief bereiken en ze voor iedereen toegankelijk maken. Samenwerking tussen en over sectoren heen is hiervoor essentieel.
Italië, Zweden, Luxemburg, Frankrijk en Nederland tonen dat het kan
In die landen wordt doelgericht en datagedreven gewerkt en wordt screening geïntegreerd in het brede zorgtraject - van apotheker tot arbeidsarts. Niet onbelangrijk: deze landen investeren twee tot drie keer meer in preventie.
De voorbeeldlanden hierboven tonen de weg naar een beter preventiebeleid dat breder gaat dan enkel de officiële screeningsprogramma's. Volgens de OESO tellen we in ons land jaarlijks meer dan 14.000 vermijdbare overlijdens. Die mensen liggen niet in het ziekenhuis, maar op het kerkhof. In Italië, Zweden, Luxemburg, Frankrijk en Nederland overlijden duizenden burgers minder als gevolg van beter georganiseerde preventie. Elk jaar.
Wij pleit(en) daarom voor een ambitieus preventiebeleid: doelgericht, actief en op data gebaseerd. Een preventiebeleid waarin een breed veld aan zorgactoren de doelgroep informeert, motiveert en sensibiliseert zodat de juiste mensen, uit alle bevolkingsgroepen, deelnemen aan de juiste screening. Alleen zo kunnen we de deelname aan screeningsprogramma's optimaal krijgen én levens redden. Mét gepaste financiële incentives voor zowel risicogroepen als zorgprofessionals. En ja, dat vraagt meer middelen: investeren in preventie levert extra jaren in goede gezondheid én miljarden euro's op.
Conclusie?
Zomaar pleiten voor minder screening? Dát is ongepast. Laat ons het kind met het badwater niet weggooien. Wij pleiten daarom voor slimme en goed georganiseerde screening.
Deze opinie werd geschreven door:
- Arnout Wouters, algemeen directeur Diabetes Liga
- Dr. Luk Buyse, voorzitter Diabetes Liga
- Prof. Dr. Dominique Vandijck, co-CEO Stop Darmkanker en gezondheidseconoom UGent
- Dr. Luc Colemont, arts-specialist en co-CEO Stop Darmkanker
- Hans Maertens, gedelegeerd bestuurder Voka
- Daan Aeyels, Expert Welzijns- en Gezondheidsbeleid Voka
