Lost digitale zorg het productiviteitsprobleem op en in welke mate? Zorgen de investeringen voor return on investment? En niet onbelangrijk: wat is de impact op kwaliteit? In dit derde luik bekijken we de businesscase van digitale zorgprocessen. Hoe kunnen we op middellange termijn een digitale omslag realiseren die zowel zorgvragers, zorgverleners als zorginstellingen meeneemt?
Focus op chronische aandoeningen
Het aantal medische apps in de app stores van Apple en Android is niet te overzien. De afgelopen 10 jaar waren er gemiddeld 90.000 apps beschikbaar in beide app stores per kwartaal. Het aanbod is overrompelend, terwijl een digitale transformatie focus vraagt. Chronische aandoeningen bieden kritieke massa en focus voor een digitale transformatie. Vijf grote aandoeningen – hart- en vaatziekten, kanker, chronische luchtwegaandoeningen, diabetes en dementie – veroorzaken 70% van de sterfte en 85% van ziektelast. De impact op de begroting loopt vandaag in de tientallen miljarden.21 De vergrijzing doet het aantal chronische aandoeningen verder stijgen: bijna vier op de vijf 65-plussers heeft ten minste één chronische aandoening, twee op drie hebben meerdere chronische aandoeningen tegelijkertijd.

Het is dus interessant te focussen op chronische aandoeningen, niet alleen vanwege hun ziektelast, hun impact op het zorgbudget of omdat ze veel voorkomen, maar ook omdat ze een impact op het hele welzijns- en zorgluik: van preventie en sociale determinanten over diagnose en follow-up tot en met revalidatie. Het brede speelveld van chronische aandoeningen maakt hen ideaal om de hele zorgsector digitaal te transformeren. Tot slot: voor elk van deze chronische aandoeningen is meermaals aangetoond dat digitale zorg een positieve impact heeft op de productiviteit.
Meer dan terugbetaling
De internationale harmonisatie rond terugbetaling van digitale zorg is nog volop aan de gang. De wetenschap bulkt van mogelijkheden en voorstellen rond terugbetaling van digitale toepassingen. Verschillende landen en zorgverzekeraars zoeken volop naar innovatieve benaderingen om de gezondheids-economische waarde van digitale zorg in te schatten. De vereisten en procedures rond Health Technology Assessments (HTA's) worden steeds meer dynamisch, met bijvoorbeeld het idee om te werken met flexibele vergoeding op basis van voortdurende beoordeling van een technologie.
Er is consensus dat een zuivere prestatiegedreven terugbetaling voorbijgaat aan de schaalvoordelen van digitale zorg. Interessant zijn de ‘generieke lijsten’ die Frankrijk en Nederland hanteren: het zijn lijsten met duidelijke criteria rond de vergoeding van digitale medische toepassingen. Eens een referentietoepassing doorheen de criteria is gelopen, hoeft voor bijkomende toepassingen geen individuele klinische en economische evaluatie te gebeuren. Generieke lijsten zorgen voor een eenvoudige en duidelijke procedure die snel doorlopen kan worden en laat toe om technologie op te schalen en uit te breiden naar andere doelgroepen. Nederland zorgt bovendien voor een zeer eenvoudige financiering. De basisregel is: maakt niet uit hoe zorg verleend wordt, als die maar veilig en wetenschappelijk onderbouwd is. Je krijgt gewoon je geld, of je dit nu digitaal of ‘analoog’ doet. Je verliest namelijk niets als je switcht van analoog naar digitaal of ergens tussenin.
Maatschappelijke waardering van digitale zorg
Nog belangrijker: wanneer je een digitale toepassing kadert in een transformatie moeten de terugverdieneffecten breder bekeken worden dan louter de terugbetaling van de toepassing. In België worden bij Health Technology Assessments de maatschappelijke opbrengsten niet in rekening gebracht. Een recente studie in opdracht van het Nederlandse ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) analyseerde nochtans zowat dertig bestaande digitale zorgtoepassingen en berekende hun potentiële opbrengsten in een breder, maatschappelijk perspectief. De resultaten tonen aan dat digitalisering een belangrijke rol kan spelen in het verbeteren van de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van het ganse zorgsysteem.
Financiële impact: investeren én besparen
Het Nederlandse onderzoek becijferde dat in 4 jaar tijd een productiviteitswinst van 27.000 tot 44.000 voltijdsequivalenten mogelijk is. Digitale zorg vermindert zo een derde van het verwachte personeelstekort in de zorg. Deze besparingen komen voornamelijk ten goede aan de langdurige zorg – in Vlaanderen: welzijn, thuis- en ouderenzorg – (60%) en de klassieke RIZIV-sectoren (40%).
Digitale zorg kan een derde van het verwachte personeelstekort in de zorg verminderen.
Dit is een conservatieve schatting: zo werden een aantal belangrijke domeinen niet in rekening gebracht zoals de terugverdieneffecten van preventie-apps, virtuele thuiszorg en de optimalisatie van administratieve en logistieke omdat de effecten breder gaan dan een specifieke patiëntengroep. Net in deze domeinen is ruimte voor opschaling over zorgorganisaties en patiëntengroepen heen.
Daar horen belangrijke voorwaarden bij. Om het potentieel van digitale zorg te realiseren is het essentieel om bestaande zorgpaden en -processen aan te passen. Zonder deze aanpassingen blijft het potentieel van digitale zorg onbenut. De productiviteitsverbetering wordt enkel en alleen bereikt als de tijd die vrijkomt, op een doelmatige manier wordt benut. Taken die geen meerwaarde leveren moeten worden afgeschaft.
Werkbaar digitaal werk
Onderzoek toont dat hybride zorgmodellen – een combinatie van digitale én menselijke zorg – niet alleen zorguitkomsten verbeteren maar ook de belasting voor zorgverleners verlagen. Zorgprofessionals kunnen nog verder ondersteund worden door artificiële intelligentie32 Meer zelfs: digitale toepassingen hebben een positieve invloed op de prestaties, het mentaal welzijn en het klinische management van zorgmedewerkers. In tijden van CSRD-rapportage is dat geen klein voordeel.
Die positieve effecten komen echter niet vanzelf. Onze zorgverleners blijken achter te lopen in zowel de basis- als de gevorderde competenties om digitaal aan de slag te gaan.34 Andere landen zetten sterk in op het ontwikkelen van digitale competenties. Nederland leidt de dans en slaagde dankzij een sterk programma om Nederlandse zorgverleners digivaardig te maken. Via het programma Toekomsbestendige Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn wordt op 3 jaar 528 miljoen euro geïnvesteerd in digitale vaardigheden.
Aanbevelingen
Wissel registratielast in voor automatisering
- Door minder administratie op te leggen kunnen we 40% aan zorgtijd winnen.36 Realiseer het ‘only once principe’ dankzij ‘FAIR’ dataprincipes: gegevens zijn vindbaar, toegankelijk, interoperabel en herbruikbaar. Dit mag niet enkel gelden voor gezondheidsgegevens, maar ook administratieve en financieel- economische gegevens worden maar éénmaal opgevraagd.
- Automatiseer: elke thuiszorgdienst besteedt jaarlijks 10.000 (!) werkuren aan het opvragen van inkomens. Een automatische berekening van de bijdrage gezinszorg op basis ven de belastingaangifte maakt het makkelijker én bestaat al in kinderopvang. Automatiseer de overstap van een persoonlijk assistentiebudget naar persoonsvolgende financiering. Rapporteer kwaliteit automatisch.
- Large Language Models combineren met stemherkenning vereenvoudigt de administratie en vermijdt fouten. Dergelijke modellen worden al gebruikt in thuiszorg en ouderenzorg.
Maak zorgprocessen meer efficiënt
- Maak van ‘zelf als het kan, thuis als het kan, digitaal als het kan’ een principe: zelfmeting met slimme apparatuur laat toe om vaker en zonder verplaatsingen metingen uit te voeren en opvolging te voorzien. Digitale zorg spaart kostbare tijd uit voor zorgvrager en zorgverlener.
- Eenvoudige processen lopen digitaal, zoals het maken van afspraken, invullen van vragenlijsten, screening van risico’s, meten van parameters en bloedwaarden, coaching en advies. Zo komt er tijd vrij voor complexere processen die een hybride of interpersoonlijke aanpak vergen.
- Schrap onnodige zorg. Via datagestuurde interventies wordt een zorgverlener enkel ingezet wanneer nodig. Met andere woorden: meet, evalueer en ‘doe niets’ wanneer alle waarden groen zijn.
Maak digitale zorg makkelijk
- Voorzie open en interoperabele standaarden. Gezondheidsapps, telemonitoring, wearables, internet of things, data, … de mogelijkheden zijn eindeloos, maar vergen telkens weer aparte integraties. Standaardintegratie en open standaarden maken digitale zorg eenvoudiger, sneller en goedkoper.
- Ga voor digitaal werken. Automatiseer en gebruik AI om beslissingen te ondersteunen in zowel primaire zorgprocessen als voor administratie ( bijvoorbeeld zelfroostering), logistiek (zoals planning) of financiële processen (zoals het beheren van persoonsvolgende budgetten).
- Werk digitale competenties bij. Zorg ervoor dat zorgvragers en zorgverstrekkers zich ’veilig en vertrouwd’ voelen bij het gebruik van digitale toepassingen. Voorzie in het Vlaams Interprofessioneel Akkoord (VIA7) 500 miljoen om de digitale competenties van zorgprofessionals op te trekken. Integreer digitale competenties in de curricula van basis- en vervolgopleidingen.
Nieuwe businessmodellen
Zorghubs
Digitalisering ondersteunt een meer geïntegreerde aanpak van zorg. Daar hoort een nieuw businessmodel bij: zorghubs. Een zorghub verzamelt spelers uit verschillende zorglijnen in één zakelijk model. Zorghubs zijn een nieuwe, verbindende schakel tussen zelfzorg, de eerstelijnszorg, de meer gespecialiseerde zorg in ziekenhuizen en de langetermijnopvolging. Zo kan je in zorghubs binnenwandelen voor gezondheidsbevordering (kennis, vaardigheden en zelfzorg), preventie (vaccinatie, screening, bevolkingsonderzoek), het opvolgen van een chronische aandoening (geneesmiddelenreview, labo en andere diagnostiek) of revalidatie. Zorghubs brengen investeringen, technologie en personeel eenvoudig samen om brede, lijnoverschrijdende zorg aan te bieden. De virtuele variant zet in op zelfzorg, online testing en screening, zorg op afstand en hybride zorgverlening. Er wordt daarbij aansluiting gezocht bij zorgcentrales en remote clinical monitoring of mobile health aanbieders die het opvolgen van patiënten op afstand faciliteren en coördineren. Zorghubs kunnen financiering halen uit het Budget Financiële Middelen, de financiering van eerstelijnszones, telemeticapremies en forfaitaire financiering als Globaal Medisch en Farmaceutisch Dossier.
Impact Licensing
Sinds Henry Chesbrough in 2003 zijn manifest over ‘Open Innovation’ publiceerde, weten we dat de waarde van innovatie kan stijgen door ze te delen. Sociale impactlicenties gaan door op dat idee door intellectuele eigendom van bedrijven en onderzoekscentra in te zetten voor maatschappelijke waardecreatie.39 Zo worden intellectuele eigendomsrechten niet meer op een strikte, exclusieve manier beheerd: in de plaats daarvan wordt bescherming voor commerciële exploitatie gecombineerd met de toepassing in maatschappelijke projecten. Een voorbeeld hiervan is dat de logistieke kennis en expertise uit de brede e-commerce worden ingezet om de levering van geneesmiddelen in de thuiszorg te verbeteren. Digitale knowhow wordt zo ingezet in sectoren waar de menselijke factor essentieel is. Die techtransfer duwt niet enkel het rendement omhoog: de nieuwe toepassingen zorgen ook voor nieuwe kennis door de ontwikkeling van innovatieve toepassingen in de zorg.
Deelplatformen
Op Helpper en Exxtra kunnen gebruikers eenvoudig assistentie aanvragen voor dagelijkse taken zoals boodschappen doen, vervoer, en gezelschap. Het zijn online platformen die mensen met een zorgbehoefte verbinden met persoonlijke assistenten in hun buurt. Helpper en Exxtra automatiseren het bemiddelen en vergoeden van familieleden, vrienden en buren voor informele zorg en/of professionele assistentie. Beide platformen zijn erkend door de Vlaamse overheid en aanvaarden betalingen via het persoonlijk assistentiebudget en persoonsvolgend budget. Deze platformen maken gebruik van de deeleconomie om zorg toegankelijker en flexibeler te maken. Door zowel formele als informele zorgverleners te vergoeden, wordt de druk op de professionele zorgdiensten verminderd en kunnen mensen met een handicap langer zelfstandig thuis blijven wonen. Bovendien versterken deze platformen de autonomie van de zorgvragers door hen de mogelijkheid te geven om zelf hun zorgnetwerk te beheren en uit te breiden. Dit leidt tot een meer gepersonaliseerde en efficiënte zorgverlening, die beter aansluit bij de individuele behoeften van de gebruikers.
Drempels voor digitale zorg
Digitale zorg zorgt voor productiviteit, kwaliteit en terugverdieneffecten. Toch stuit de implementatie op drempels: zowel normering, regelgeving en financiering als organisatorische drempels remmen innovatie in het welzijns- en zorglandschap.
Starre normen
Digitale zorginitiatieven botsen vaak op strikte personeelsen erkenningsnormen die onvoldoende inspelen op hybride of virtuele zorgmodellen. Zo verplichten erkenningskaders in ziekenhuizen nog altijd een minimaal aantal fysieke bedden en zorgverleners ter plaatse, terwijl telemonitoring of hybride zorgpaden juist efficiënter kunnen zijn. Ook in woonzorg en jeugdzorg vormen strikte programmatie- en personeelsnormen een obstakel voor innovatieve, digitale oplossingen. In zowat alle sectoren werken starre loon- en functieprofielen de digitalisering tegen.
Vzw’s worden beperkt
Daarnaast worden zorgorganisaties zoals vzw’s geconfronteerd met specifieke btw-regels die digitale investeringen onaantrekkelijk maken. Bijvoorbeeld, de verplichte toepassing van btw op bepaalde samenwerkingen of gedeelde diensten binnen netwerken leidt tot hogere kosten en een rem op coöperatieve modellen, zoals die in de hybride zorgstructuren. De innovatiesubsidies van EWI en VLAIO zijn niet altijd toegankelijk voor vzw’s of ze botsen op Europese staatssteunregels. Tot slot zijn er geen middelen voor de laatste stap naar de markt: de hoogste TRL-niveaus (Technology Readiness Level) en implementatiekosten vallen uit de boot.