Naast strategische en gerichte investeringen is de zoektocht naar schaalvoordelen essentieel. Schaalvoordelen ontstaan eerst en vooral door tussen welzijn- en zorgspelers investeringen samen te brengen. Een voldoende grote schaal laat toe expertise te bundelen, kosten te delen en dubbele investeringen te vermijden. In de meest optimale vorm zorgen schaalvoordelen ook voor een duurzaam businessmodel. Dit vraagt om innovatieve organisatievormen waarin samenwerking tussen verschillende zorgactoren de digitale transformatie een boost geeft.
Quadruple helix: publiek-private partnerschappen die innovatie stuwen
De quadruple helix – een samenwerkingsvorm met vier partijen – brengt overheid, onderzoeksinstellingen, welzijns- en zorgorganisaties en private ondernemingen samen om innovatie te versnellen en resultaten te maximaliseren. Deze samenwerkingsvorm gaat verder dan enkel investeren en ontwikkelen: de uitgewerkte oplossingen moeten ook opgeschaald en geïmplementeerd worden. Intellectuele eigendom en spin-offs kunnen dan voor een verdienmodel zorgen.
Vandaag belemmert de versnippering van kennis en middelen een strategische inzet van middelen en opschaling van innovaties. Overheidssteun kan aangevuld worden met expertise en middelen uit wetenschap, zorginstellingen en bedrijven. Dat zou leiden tot flexibel business development en directe toepassingen in de zorg.
Een mogelijke oplossing is de creatie van innovatiehubs die multidisciplinaire samenwerking faciliteren. Samenwerking harmoniseert ook infrastructuur en (interoperabiliteits)standaarden, zodat innovaties opgeschaald kunnen worden zonder het risico te lopen om vast te komen zitten aan specifieke leveranciers of technologieën (zogenaamde 'lock-ins').
Co-opetition – concurrenten samen aan tafel
Co-opetition combineert concurrentie en samenwerking: een aanpak waarbij spelers binnen dezelfde sector gezamenlijk werken aan gedeelde uitdagingen zoals digitalisering en data-gedreven diensten. Co-opetition zorgde voor een digitale disruptie in meerdere sectoren: banken zetten hun schouders onder Payconiq en Itsme die in geen tijd wijdverspreid raakten en betalen véél toegankelijker maakten. In de luchtvaart kan je dankzij samenwerkingen tussen luchtvaartmaatschappijen online boeken, inchecken en boarden. In onderwijs zorgen platformen als eDX voor het massaal volgen van online lessen, testen en afleveren van certificaten bij Belgische en internationale universiteiten.
Ook de zorgsector zal hier baat bij hebben. In realiteit concurreren zorgaanbieders nog te vaak op terreinen waar samenwerking meer zou opbrengen. Dat kan zonder de individuele concurrentiepositie te schaden. Door niet enkel kosten te delen, maar ook nieuwe zakelijke modellen te ontwikkelen, wordt de samenwerking een sum-plus-verhaal.
Dat kan bijvoorbeeld door gemeenschappelijke platformen en technologieën te ontwikkelen die nieuwe standaarden en diensten introduceren of het bereik ervan vergroten. Via die platformen worden data interoperabel gemaakt en standaarden voorzien voor de koppeling van telezorg en wearables.
Samenwerken brengt middelen en expertise samen, deelt kosten en genereert inkomsten.
Coöperatie of ‘co-opetitie’?
In gezondheidszorg is samenwerking binnen de sector al decennialang ingeburgerd. Zeker in secundaire processen, zoals administratie en logistiek, bestaan coöperaties tussen zorgaanbieders. Bij de primaire zorgprocessen, het leveren van zorg zelf, is er veel meer concurrentie en dat maakt samenwerking minder evident. Daarom worden coöperatie (samenwerking) en co-opetitie gezien als verschillende bedrijfsstrategieën in de gezondheidszorg.
‘Co-opetition’, een samentrekking van de Engelse termen voor samenwerking en concurrentie, verwijst naar situaties waarin concurrenten samenwerken om gemeenschappelijke doelen te bereiken. In de context van de gezondheidszorg biedt co-opetitie een raamwerk waarbij instellingen zoals ziekenhuizen of zorgorganisaties strategisch samenwerken om middelen te delen, kosten te verlagen en innovatie te versnellen, terwijl zij tegelijkertijd hun concurrentiepositie behouden. Co-opetitie biedt meer dan de som van het geheel dankzij het complexe samenspel van zowel concurrerende als coöperatieve interacties.
Co-opetitie heeft aangetoonde positieve effecten in digitale zorg. Het helpt bij het vinden van financiering en het realiseren van schaalvoordelen. Het positief effect komt voor uit ‘ambidexterity’: dat betekent dat bedrijven gelijktijdig nieuwe mogelijkheden en technologieën ontdekken (exploratie) en bestaande middelen en processen optimaliseren (exploitatie).
Door samen te werken aan innovatieve technologieën én tegelijk schaalvoordelen te realiseren in operationele processen, kunnen organisaties efficiënter werken, kosten besparen en dus hun competitieve positie versterken. Deze aanpak is nuttig in welzijns- en gezondheidszorg, waar veel onzekerheid is en weinig middelen beschikbaar zijn.
Vragen om na te denken:
- Wat kan er gebeuren wanneer je niet samenwerkt?
- Zorgt samenwerking voor het versterken of wegsmelten van je competitief voordeel?
- Gaat samenwerken enkel over (zekere) kosten of ook over (onzekere) inkomsten?
- Hoe vermijd je dat het wiel opnieuw moet worden uitgevonden?
Aanbevelingen
Stimuleer samenwerking
- Ontwikkel regionale innovatiehubs volgens het quadruple helixmodel, waar middelen, kennis en toepassingen rond digitale zorg worden ontwikkeld, gedeeld en opgeschaald. Gebruik de European Health Data Space als basis om het delen van data binnen platformen te vergemakkelijken en ondersteunen.
- Faciliteer samenwerking tussen concurrenten (coopetition) via duidelijke en doelgerichte regelgeving en door experimenteerruimte te voorzien. Vereenvoudig het opzetten van co-opetition, ecosystemen en coöperatieve vennootschappen die zich niet beperken tot afzonderlijke onderdelen van de zorg maar over de zorglijnen heen gaan. Dat kan door regels rond gemeenschappelijke dienstverlening, werkgeversgroeperingen en zelfstandige groeperingen te vereenvoudigen.
Neem juridische, financiële en organisatorische drempels tot samenwerking weg.
- Verhoog de kennis en expertise rond welzijn en zorg bij innovatiefondsen en de Belgische Mededingingsauthoriteit die onder meer instaat voor eerlijke concurrentie in de zorgsector. Tegelijk moeten zorgverleners en zorginstellingen goed op de hoogte blijven van de actuele financieringsmogelijkheden.
- Zorg ervoor dat vergunningen, erkenningen en financiering zonder risico op verlies overgedragen kunnen worden binnen netwerken en holdings. Stem loonvorming en functieprofielen beter op elkaar af tussen verschillende sectoren en faciliteer gedeeld werkgeverschap.
