Deze week kregen we heel wat slecht nieuws over de Belgische arbeidsmarkt. Conjunctureel blijkt de impact van de magere economische groei stilaan door te komen, maar het was vooral de bevestiging van een aantal structurele problemen die de alarmsignalen moeten doen afgaan. De federale regering werkt aan plannen om de arbeidsmarkt stevig te hervormen. De verontrustende cijfers van deze week tonen vooral aan dat ze nog sneller en vooral ook veel verder moet gaan met die plannen.
Toenemende werkloosheid
Nadat de Belgische werkloosheidsgraad in 2022-2023 rond 5,5% schommelde, in de buurt van het historische dieptepunt, liep die de voorbije twaalf maanden duidelijk op. In april kwam die uit op 6,4%, na lange tijd opnieuw boven het gemiddelde van de eurozone. Bovendien zit ons land bij de snelste stijgers in Europa qua werkloosheid. In heel Europa steeg de werkloosheidsgraad het voorbije jaar enkel nog sneller in Denemarken. Het Europese gemiddelde was min of meer stabiel in die periode. De combinatie van magere economische groei en een recordaantal faillissementen wordt dus ook meer en meer duidelijk op onze arbeidsmarkt.
Regionale verschillen
Achter die opmerkelijke werkloosheidscijfers zit ook nog altijd de grote regionale divergentie. Zo kwam de werkloosheidsgraad in 2024 in Vlaanderen uit op 3,9%. In Wallonië was dat 7,4% en in Brussel zelfs 11,8%. Vlaanderen zit daarmee bij de lagere helft van de Europese regio’s, terwijl Brussel bij de regio’s met de hoogste werkloosheid van Europa hoort. Die regionale verschillen zijn nog meer uitgesproken als het gaat over langdurige werkloosheid. Europese cijfers over werkloosheid van langer dan 12 maanden tonen Vlaanderen op 0,8% (van de beroepsbevolking), Wallonië op 3,3% en Brussel op 5,9%. Dat wordt extra relevant nu de federale regering beslist heeft om de werkloosheidsuitkering te beperken in de tijd. Na twee jaar zal die uitkering stopgezet worden (daarmee heeft België dan trouwens nog altijd de langste duur van werkloosheidsuitkering in Europa). Die aanpassing zal vooral grote gevolgen hebben in Wallonië en Brussel.
Burn-out epidemie
Deze week werden ook dramatische cijfers gepubliceerd over langdurige arbeidsongeschiktheid (voor het jaar 2023). Dat gaat ondertussen over 526.000 mensen, waarvan 137.000 in burn-out of depressie. Dat laatste cijfer is de voorbije vijf jaar met 44% gestegen. Dat zet zowel onze economie als onze sociale zekerheid onder druk. Die cijfers botsen met beschikbare cijfers rond werkdruk. Gemiddeld werken voltijdse werknemers in België 38,8 uur per week. Dat is bij de laagste van Europa. Er is een groep die ‘lange uren’ klopt (49 uur per week of meer), maar dat gaat om 3,6% van de werknemers, wat overeen komt met het Europese gemiddelde. Al bij al werken we in België relatief weinig (tenminste wat werknemers betreft, voor zelfstandigen zitten we veel hoger).
Meer dan de helft van de mensen in burn-out zijn 50-plussers, en hun aantal is de voorbije vijf jaar met bijna 50% gestegen. Dat is te linken aan de eindeloopbaanproblematiek. Maar ook daar blijft de vaststelling dat we in België gemiddeld duidelijk vroeger stoppen met werken dan in de meeste andere industrielanden.
Jobcreatie bij de overheid
Ondanks de hapering op de arbeidsmarkt neemt de totale werkgelegenheid nog altijd toe. De voorbije twaalf maanden kwamen er nog 30.600 jobs bij, maar het grootste deel van die jobcreatie (17.500) zat in de publieke sector in ruime zin (incl. onderwijs en zorg). In dezelfde periode gingen er in de industrie 8.200 jobs verloren. Daarmee wordt het patroon van de voorbije decennia doorgetrokken. Sinds midden jaren 90 kwamen er bij de overheid 540.000 jobs bij, terwijl er in de industrie 172.000 jobs verdwenen.
Sowieso plaatst de stevige toename van het aantal werkenden bij de overheid de recente stakingen/betogingen tegen de ‘keiharde besparingen’ op de openbare diensten en de alarmkreten over een gebrek aan mensen bij meerdere overheidsdiensten (justitie, zorg, onderwijs…) in perspectief.
Veel te weinig STEM
En het meest verontrustende cijfer voor de toekomst van onze arbeidsmarkt (en onze welvaart) kwam deze week uit het onderwijs: in Vlaanderen kiezen minder leerlingen in het secundair voor STEM-richtingen (wetenschap, technologie, techniek en wiskunde). Dat zijn richtingen die skills aanleren die nu al belangrijk zijn voor onze economie, en die in de toekomst alleen nog maar belangrijker zullen worden, onder meer in het kader van de digitale en de duurzame transities.
Vandaag hebben we al te weinig van dat soort profielen, en het ziet er niet naar uit dat daar op korte termijn beterschap in zal komen. Per 1000 inwoners tussen 20 en 29 hebben we vandaag in België 32 afgestudeerden hoger onderwijs in STEM-richtingen. Dat hoort bij de laagste van Europa. In Duitsland is dat 48, in Frankrijk zelfs 60. Met een structureel tekort aan STEM-profielen zal het moeilijk worden om in onze economie toekomstgerichte activiteiten uit te bouwen en/of verder te versterken. Dat ondermijnt ons toekomstig groeipotentieel.
Doorduwen met de hervormingen
Al die cijfers wijzen maar in één richting: op de verschillende beleidsniveaus moeten de regeringen doorzetten met de huidige hervormingsplannen voor een beter werkende arbeidsmarkt. Meer nog, ze zouden beter nog een paar tandjes hoger schakelen: meer flexibiliteit, minder lasten op arbeid, minder strakke regulering, veel meer inzetten op opleiding, meer kwaliteit in het onderwijs… . Een beter werkende arbeidsmarkt betekent meer welvaart.
