Zoals verwacht, vloog president Trump er meteen na zijn inauguratie volle bak in met onder meer het vertrek van de VS uit het klimaatakkoord van Parijs, hernieuwde dreigementen van invoerheffingen voor Mexico en Canada en de aankondiging van een gecoördineerde investering van 500 miljard vanuit de techsector in AI-supercomputers. En ondertussen blijft het economische nieuws in Europa vrij somber. Volgens nieuwe vooruitzichten van het IMF zou de eurozone dit jaar met 1 procent groeien, de helft trager dan de andere klassieke industrielanden. In de VS zou de economische groei uitkomen op 2,7 procent.
1. Minder regulering, meer ruimte voor ondernemerschap
In Europa is de slinger de voorbije jaren doorgeslagen naar meer regulering, meer controle en meer administratieve lasten voor bedrijven. Dat zet een rem op de economische activiteit en het toekomstige groeipotentieel. Dat besef lijkt ondertussen ook doorgedrongen in beleidskringen. Europa kondigde al aan dat ze eind februari met de ‘Omnibus Simplification Regulation’ komt met als bedoeling om de rapporteringsverplichtingen voor bedrijven met 25 procent te verminderen.
2. Open economie
Globalisering heeft de voorbije decennia voor een enorme welvaartstoename gezorgd. Maar de jongste jaren stagneert de internationale handel en neemt het aantal handelsbarrières snel toe. Met zijn dreigementen met allerlei invoerheffingen zal Trump het internationale handelsklimaat nog verder bemoeilijken. Als andere grote blokken zoals de VS en China zich strategischer opstellen, kan Europa niet als enige achterblijven. Maar we kunnen wel blijven de voordelen van internationale handel opzoeken via handelsakkoorden met specifieke partners (CETA, Mercosur, Mexico) en andere vormen van internationale samenwerking.
3. Interne markt
Het meeste potentieel van internationale handel voor Europa ligt in de interne markt. Die blijft onafgewerkt. Binnen de Europese markt zijn er nog altijd belangrijke handelsbarrières voor de industrie en nog veel meer voor de diensten. Die barrières zijn trouwens veel belangrijker dan de invoerheffingen waar Trump vandaag mee dreigt. Door de interne markt niet af te werken, laten we in Europa zo’n 10 procent aan economisch potentieel liggen. Dat komt overeen met 1.700 miljard op jaarbasis.
4. Europese infrastructuur
Overheidsinvesteringen lagen de voorbije dertig jaar systematisch lager in Europa dan in de VS, met gemiddeld respectievelijk 3,3 procent en 3,6 procent van het bbp per jaar. Bovendien gebeuren die investeringen in Europa weinig gecoördineerd tussen lidstaten. Zo blijft er op het vlak van transport en energie heel wat potentieel om de Europese infrastructuur te versterken. Financiering blijft uiteraard een teer punt, maar vandaag ligt de overheidsschuld in Europa duidelijk lager dan in de VS (83 procent tegenover 126 procent van het bbp). Er is zeker ruimte in Europa om schuldgefinancierd te investeren in grensoverschrijdende infrastructuur die het economisch potentieel verhoogt.
5. Coördinatie en valorisatie van O&O
Europese overheden spenderen gelijkaardige bedragen (in verhouding tot hun bbp) aan O&O als de Amerikaanse overheid. Maar in Europa gebeurt dat vooral per land waardoor de inspanningen te versnipperd zijn en de schaal vaak ontbreekt voor echt grote projecten. Daarnaast is er minder aandacht voor de vertaling van de onderzoeksresultaten naar economische activiteiten. Met meer coördinatie en meer focus op valorisatie kunnen de Europese O&O-inspanningen meer economisch potentieel opleveren.
6. Europese defensie- industrie
De meeste Europese landen zullen de komende jaren hun uitgaven voor defensie fors moeten opvoeren. Gezien de geopolitieke toestand en de dynamiek binnen de NAVO is het waarschijnlijk dat het totale defensiebudget binnen de EU met zo’n 1,5 procent van het bbp zal toenemen. Dat komt overeen met bijna 300 miljard extra op jaarbasis. Dat impliceert ook een belangrijk potentieel voor een sterkere defensie-industrie in Europa.
Misschien blijkt Trump de katalysator voor Europa om economie en welvaart terug centraal te stellen
Bart Van Craeynest
7. Duurzame transitie
Trump wil de duurzame transitie terugdraaien en vooral inzetten op meer olie en gas (‘drill, baby, drill’). Maar de race naar goedkopere hernieuwbare energie, performantere batterijen en allerlei andere duurzame technologie gaat uiteraard door. Voor veel van die technologieën heeft Europa historisch een voorsprong opgebouwd, en die kan ze nog verder versterken (ook al is China op veel vlakken bezig aan een inhaalbeweging). Duurzaamheid blijft hoe dan ook de toekomst, en blijft een domein waarin Europese bedrijven een voortrekkersrol kunnen spelen.
8. Circulaire economie
Voor veel grondstoffen, zoals zeldzame aardmetalen, is Europa afhankelijk van de rest van de wereld. Hergebruik van de bestaande grondstoffen is op dat vlak een belangrijk deel van de oplossing. De verdere omschakeling naar een circulaire economie zal bijdragen tot de duurzame transitie en een grotere strategische onafhankelijkheid, en houdt voor bedrijven belangrijke opportuniteiten in.
9. Financiering
De spaarquote ligt in Europa substantieel hoger dan in de VS, maar die spaargelden worden niet optimaal terug ingezet in de economie. Zo blijft het financieringslandschap in Europa te veel opgedeeld volgens landsgrenzen, wat ook te maken heeft met de regulering van de financiële sector. Daarnaast blijft het potentieel van risicokapitaal onderbenut. Europa blijft op dat vlak ver achter op de VS (venture capital-investeringen liggen zo’n 80 procent lager in Europa). Een beter werkende financieringsmarkt kan ondernemerschap in Europa een boost geven.
10. Quality of life
Ondanks de magere economische groei blijft Europa een goeie plek om te wonen dankzij onder meer de relatief beperkte ongelijkheid, toegankelijke gezondheidszorg en onderwijs, relatief korte arbeidstijd, de culturele diversiteit en mogelijkheden... Die quality of life blijft een enorme troef van het Europese model die we nog verder kunnen versterken.
Ondanks de sombere verhalen over de Europese economie blijft er veel potentieel om beter te doen. Veel van dat potentieel hangt af van sterkere samenwerking en betere coördinatie binnen Europa. Dat lijkt vandaag politiek niet evident. Anderzijds grepen de Europese beleidsmakers bij de recentste crisissen veel krachtiger in dan verwacht, en lijkt de nieuwe Europese Commissie van plan om echt werk te maken van een versterking van de Europese economie (met het Draghi-rapport als basis). Voor de komende maanden staan een hele batterij nieuwe Europese initiatieven op de agenda. Hopelijk blijven die initiatieven niet beperkt tot ronkende namen en vage intenties, en worden er ook concrete stappen gezet. En misschien blijkt Trump daarbij de katalysator voor Europa om economie en welvaartscreatie terug centraal te stellen.
