Volgende week vindt in Den Haag een NAVO-top plaats waar onder meer beslist zal worden hoeveel budget de NAVO-leden de komende jaren zullen moeten besteden aan defensie. Vandaag is dat 2% van het bbp per jaar, maar dat zal verhoogd worden. Het meest waarschijnlijk is dat er gemikt wordt op een verhoging naar 5% van het bbp, waarvan 3,5% voor militaire uitgaven en 1,5% voor andere uitgaven die ook bijdragen tot de veiligheid. De exacte percentages, welke uitgaven er precies in welke categorie meegerekend kunnen worden, en wat de timing is om de nieuwe doelstelling te halen, moeten allemaal nog beslist worden volgende week. Maar dat deze top belangrijke implicaties zal hebben voor België is nu al overduidelijk.
Op zoek naar vele miljarden
Ondanks de 2%-afspraak, die in 2014 gemaakt werd, bedroegen de Belgische defensie-uitgaven vorig jaar amper 1,3% van het bbp, bij de laagste onder de NAVO-landen. Voor dit jaar wil de regering met hoofdzakelijk éénmalige financiering naar 2% gaan. Maar daarna zal een pad uitgetekend moeten worden naar 3,5%. De andere 1,5% gaat eerder over allerlei uitgaven die niet meteen te maken hebben met defensie, waarvan we de meeste sowieso moeten doen (extra investeringen in transportinfrastructuur en in cybersecurity). En daar zal ongetwijfeld ook wat boekhoudkundig gegoochel aan te pas komen om een aantal bestaande uitgaven te laten meetellen voor die 1,5%.
De echte doelstelling voor defensie lijkt dus 3,5% van het bbp te gaan worden. Daarvoor moeten we structurele financiering vinden (het gaat immers om jaarlijks terugkerende uitgaven). Voor België gaat dat over 14 miljard (in euro’s van vandaag) per jaar extra. De 1,5% extra gaat over nog eens 10 miljard, maar zoals gezegd is het daar nog onduidelijk in welke mate dat echt om extra middelen zal gaan. Daarvoor zal wel een zekere overgangsperiode voorzien worden, maar daar zullen we uiteindelijk naartoe moeten. Daarrond kwamen de voorbije dagen al heel wat stoere verklaringen dat dat onzinnig en onnozel is, maar de vraag is toch ook hoeveel België daar nog in te zeggen heeft. Binnen de NAVO is er nu al een brede consensus over de verhoging van de uitgavendoelstelling. Het is weinig waarschijnlijk dat België daar nog veel aan kan veranderen (mocht onze regering dat al willen). En voor het vlot negeren van die doelstelling, de Belgische ‘strategie’ van de voorbije 10 jaar, zal er in de huidige context allicht veel minder tolerantie zijn dan in het verleden.
Wat te doen met die miljarden?
Veel belangrijker dan het exacte percentage (waar we allicht niet al te veel meer kunnen aan doen), is hoe we de extra middelen gaan inzetten. Zo snel mogelijk geld uitgeven om aan het vooropgestelde percentage te komen, is geen goed idee. Als we dan toch die extra middelen moeten inzetten binnen de NAVO-doelstelling, dan kunnen we dat best zo effectief mogelijk doen, zowel in termen van veiligheid als van economische return. Vooral dat laatste wordt voorlopig grotendeels genegeerd. Maar overheidsuitgaven hebben een impact op de economie, en dat geldt ook voor defensie-uitgaven. Dus kunnen we die impact best proberen te optimaliseren.
Als we die extra middelen moeten inzetten binnen de NAVO-doelstelling, kunnen we dat best zo effectief mogelijk doen, zowel in termen van veiligheid als van economische return.
Op dat vlak kan de extra 1,5% van het bbp een belangrijke rol spelen. Dat zal vooral gaan naar extra overheidsinvesteringen in infrastructuur en digitalisering. Dat soort uitgaven heeft doorgaans een grote hefboom naar de private economie. En alle Belgische overheden samen investeren al decennialang veel te weinig (de voorbije 25 jaar heeft België de laagste overheidsinvesteringen van Europa). We kunnen de nieuwe NAVO-doelstelling aangrijpen om eindelijk de overheidsinvesteringen op te krikken tot een acceptabeler niveau. Dat zou een belangrijke positieve impact hebben op onze economie. Volgens een simulatie van de Nationale Bank levert een verhoging van de overheidsinvesteringen met 1% van het bbp na tien jaar zo’n 10 miljard aan extra economische activiteit op.
Ook binnen de militaire uitgaven zijn er mogelijkheden om een belangrijke economische return te genereren. De grootste potentiële hefboom daar zit bij uitgaven voor O&O. Landen als de VS (met hun Defense Advanced Research Projects Agency, of DARPA) en Israël tonen al langer dat militaire O&O-uitgaven ook een zeer positieve impact kunnen hebben in de rest van de economie. Veel van de militaire toepassingen kunnen immers ook vertaald worden naar burgerlijke toepassingen. Zo lag DARPA mee aan de basis van de ontwikkeling van weersatelliettechnologie, GPS, drones, spraakinterfaces… België hoort al bij de Europese top qua O&O, met een extra focus op O&O binnen defensie kunnen we die positie nog versterken.
België hoort al bij de Europese top op vlak van O&O, met een extra focus hierop binnen defensie kunnen we die positie nog versterken.
Daarnaast moeten we ook werk maken van een eigen productiecapaciteit die ook aan defensie kan leveren. Volgens de NAVO-doelstelling moet er vandaag 20% van het defensiebudget naar grote uitrusting. Dat blijft allicht ook een minimumgrens bij de verhoging van het budget. En na jarenlange onderinvesteringen dringt zich op dat vlak allicht ook een inhaalbeweging op. In zo’n scenario moet er jaarlijks zo’n 4,5 miljard besteed worden aan materieel. Economisch is het uiteraard belangrijk dat een deel daarvan lokaal ingezet wordt.
Pijnlijke realiteit
De pijnlijke realiteit is dat België defensie jarenlang heeft verwaarloosd, en door de veranderde omstandigheden is dat niet langer houdbaar. Dat betekent ook dat de jarenlange daling van het budget voor defensie, van 3,4% van het bbp begin jaren 80 naar 0,9% in 2019, teruggedraaid moet worden. Dat wordt budgettair een moeilijke opdracht (net zoals elke budgettaire inspanning in België een moeilijke opdracht is). Anderzijds (om toch een beetje perspectief te behouden) betekent de nieuwe NAVO-doelstelling dat de defensie-uitgaven van 2,4% van de totale Belgische overheidsuitgaven in 2024 terug naar 6,4% moeten. Allicht hebben we daar al niet teveel keuze meer in. Veel belangrijker dan de exacte percentages wordt wat we met de extra middelen voor defensie doen. We zouden ons vandaag beter concentreren op een strategie om dat extra defensiebudget zo effectief mogelijk in te zetten, met ook de grootst mogelijke return voor onze economie.
