Europa lijkt de voorbije dagen eindelijk wakker geschoten over defensie. Zoals wel vaker in de Europese context gebeurde dat pas na zware externe druk (deze keer door de onwaarschijnlijke beleidsaanpak van Trump). Verschillende landen, met Duitsland op kop, kondigden extra middelen aan voor defensie, en ook de Europese Commissie kwam met voorstellen. Europa lijkt eindelijk haar eigen defensie ernstig te gaan nemen. Dat betekent in eerste instantie vooral veel meer geld voor defensie, maar hopelijk kan dat ook binnen het kader van een sterkere Europese coördinatie om de optimale inzet van die extra middelen te garanderen.
België moet vol aan de bak
Zoals ondertussen breed gekend, is België al decennialang één van de slechtste leerlingen van de Navo-klas op het vlak van de uitgaven voor defensie. In 2024 bedroegen onze totale defensie-uitgaven 1,3% van het bbp, ver onder de 2%-doelstelling en de op drie na laagste onder de Navo-landen. En nog erger, amper 15% van die defensie-uitgaven ging naar materieel, ook duidelijk onder de 20%-doelstelling van de Navo en veruit de laagste onder de Navo-landen.
Er is al langer druk op ons land om de defensie-uitgaven op te trekken naar de (huidige) Navo-doelstelling van 2%. Tot voor kort leek niemand in de Belgische politiek zich daar iets van aan te trekken. Ondertussen is het pijnlijk duidelijk dat we snel (nog dit jaar) naar die 2% moeten. Dat betekent dat we dit jaar zo’n 4 miljard meer zullen moeten uitgeven aan defensie dan gepland bij de start van de Arizona-regering (iets meer dan een maand geleden).
Dat gaat om structurele extra uitgaven. Ook na dit jaar zullen we jaarlijks 4 miljard (in euro’s van vandaag) extra moeten uitgeven aan defensie om de 2% te handhaven. Maar daarbij zal het niet blijven. Het is zo goed als zeker dat de Navo-doelstelling op korte termijn verhoogd zal worden. Het valt nog af te wachten wat het uiteindelijk wordt, maar een doelstelling van 3% van het bbp lijkt het minimum te zijn. Om dat te halen, moet België jaarlijks 10,6 miljard (in euro’s van vandaag) extra voorzien voor defensie.
Geen budgettaire truken
De voorbije dagen werd het debat geopend over hoe we dat gaan financieren. De meest aangehaalde opties, met name de verkoop van overheidsparticipaties, de extra uitgaven buiten begroting houden of ‘defensiebons’, bieden evenwel geen duurzame financiering.
De dividenden vanuit de overheidsparticipaties of de verkoop van die participaties kunnen sowieso niet structureel de bedragen opleveren die nodig zijn. De verkoop van participaties levert louter eenmalige middelen op. De inzet van dividenden impliceert dat die niet meer voor andere zaken in de begroting gebruikt kunnen worden, wat het budgettaire probleem enkel verschuift.
Het buiten begroting houden van de extra middelen voor defensie lijkt voor sommigen een soort mirakeloplossing, maar dat is het niet. Die middelen moeten dan nog altijd gevonden worden, en zullen dan meer dan waarschijnlijk via extra schulden gefinancierd worden (bijvoorbeeld via ‘defensiebons’). Nu blijft onze overheidsschuld ook zonder extra defensie-uitgaven de komende jaren sowieso verder oplopen, zelfs met de geplande budgettaire inspanningen van Arizona. Simulaties geven aan dat we in dat scenario op weg zijn naar een overheidsschuld van bijna 130% van het bbp tegen 2050.
Met de extra uitgaven voor defensie buiten de begroting zou die schuld nog meer toenemen. De overheidsschuld zou dan klimmen naar 170% van het bbp tegen 2050. En dat in de veronderstelling dat er niets gebeurt met de rente. Dat laatste is uiteraard geen realistische hypothese. In zo’n scenario zou de rente hoger oplopen, wat de stijging van de overheidsschuld nog zou versnellen, en we op termijn in moeilijkheden zouden geraken.
De extra defensie-uitgaven buiten begroting houden, lost niets op. Gezien het om structurele extra uitgaven gaat, moeten we daarvoor een structurele financiering regelen. Dat moet ook kunnen binnen het huidige budget. Vandaag gaat in België amper 2,4% van de overheidsuitgaven naar defensie, het minste van alle Navo-landen. Net als in alle andere Navo-landen moet het dus mogelijk zijn om binnen het huidige budget ruimte te vinden voor extra defensie-uitgaven (ook al zal dat moeilijke keuzes vereisen).
Investeren in groei
De extra uitgaven voor defensie zullen hoe dan ook onze al wankele overheidsfinanciën nog meer onder druk zetten (ook als uitgaven buiten begroting gehouden worden). Extra budgettaire inspanningen zullen de komende jaren onvermijdelijk zijn. Maar ook op dat vlak kunnen de extra defensie-uitgaven een rol spelen. De beste manier om de overheidsfinanciën terug op de rails te krijgen is via sterkere economische groei. Met meer groei zijn alle budgettaire uitdagingen makkelijker op te vangen.
In die zin is het ook belangrijk wat we met die extra defensie-uitgaven doen. Als we die enkel gebruiken om militair materieel in bijvoorbeeld de VS te kopen, zal de impact daarvan op onze economie beperkt blijven. Daarom is het belangrijk dat we concrete stappen zetten om de defensie-industrie in ons land te versterken. Via O&O en innovatie (in militaire toepassingen die meestal ook in de bredere economie inzetbaar zijn, denk maar aan drones of cyber-security), als onderdeel van een bredere industriële strategie en als groeipool voor een hele reeks toeleverende en ondersteunende diensten kan de defensie-industrie een belangrijke groeisector worden met een positieve impact op onze hele economie. Het moet dus de ambitie zijn om met die extra defensie-uitgaven onze defensiecapaciteit te versterken en tegelijkertijd onze economie te versterken.
