Wat als je binnen je onderneming beschikt over gemotiveerde werknemers met vooruitstrevende, innovatieve en vooral duurzame ideeën? Dan zet je die aan het werk, natuurlijk. Dat is exact wat Aquafin doet: onder impuls van haar medewerkers zet de afvalwaterzuiveraar volop in op onder andere het winnen van groen gas uit afvalwaterslib en riothermie.
Vanuit het hoofdkantoor van Aquafin in Aartselaar zet Maarten Raemdonck, Head of Innovation, zich in voor het verzamelen, uitwerken en toepassen van ideeën van werknemers. Het innovatieteam geeft daar een podium aan en helpt bij de oprichting van ‘speedboats’: interne start-ups die innovatieve businesscases realiseren. De traditionele afvalwaterzuiveraar vervelt zo in sneltempo tot een vooruitstrevende organisatie die zich richt op een duurzaam leefmilieu, in de brede zin van het woord.
‘Zorgen voor onze leefomgeving zit in het DNA van Aquafin’, legt Maarten Raemdonck uit. ‘Dat betekent dat van zodra een idee een bewezen bijdrage kan leveren aan duurzaamheid, je de organisatie op sleeptouw kan nemen. We bieden onze collega’s een pad van idee richting eerste realisatie, van go-to-marketstrategie tot pilootproject, en later misschien zelfs tot een spin-off als blijkt dat er voldoende tractie bestaat in de markt. Vanuit de directie en onze raad van bestuur is er veel ondersteuning en draagvlak voor dergelijke experimenten.’
Ruimte voor nieuwe dingen wordt gecreëerd door een diversificatie van de activiteiten. Aquafin vult zijn rol als afvalwaterzuiveraar en rioolbeheerder voor het Vlaams Gewest aan met takken rond hemelwater- en droogteplanning, rioolbeheer en adviesverlening voor steden en gemeenten. Industriële spelers biedt het eveneens gelijkaardige diensten aan. De ervaring die het bedrijf in de loop der jaren in ruime mate heeft opgedaan, wordt op die manier aangeboden aan de markt. Dat biedt meteen ook de voedingsbodem om nieuwe initiatieven en innovaties te financieren.
GROEN GAS
De innovaties waar Aquafin momenteel het meest op inzet, draaien rond de winning van groen gas en riothermie (warmte uit afvalwater, red.). ‘Slib, het restproduct van het zuiveringsproces, was oorspronkelijk een afvalproduct dat volledig verloren ging’, vertelt Maarten Raemdonck. ‘Dat groeit aan tijdens de zuivering van afvalwater en hoopt zich op. Op geregelde tijdstippen moeten we het teveel aan slib afvoeren. Wel kunnen we het bijhouden op een temperatuur tussen 35 en 40 °C, waardoor er ruw biogas ontstaat. Dat bestaat uit methaan en CO2. Tot voor kort werd dit gevaloriseerd in een warmtekrachtkoppeling in de vorm van elektriciteit en warmte. Er bleef echter een verliesstroom aan warmte achter die we niet konden gebruiken.’
Daarom keek Aquafin naar een alternatief: biogas opwaarderen door de CO2 en methaan te splitsen, en het gewonnen biomethaan vervolgens als groen gas te injecteren in het aardgasnet in samenwerking met netbeheerder Fluvius. ‘Het is een prachtig voorbeeld van het opwaarderen van afvalstoffen’, zegt de innovatieverantwoordelijke van Aquafin.
Met het groene gas heeft Aquafin evenwel geen nieuwe energierevolutie op het oog. Dat weet ook Maarten Raemdonck: ‘Gas is eindig. Met name de fossiele variant, maar op termijn zal gas dusdanig worden uitgefaseerd dat het geen centrale rol meer zal spelen in de energiehuishouding van onze maatschappij. Wél geloven we dat ons groene gas een belangrijke rol kan spelen in klimaatmitigatie: als een hulpmiddel voor de energietransitie naar schone energie. We weten dat er altijd bepaalde industriële processen zijn die op gas zullen blijven werken. Die kunnen we dan op een duurzame manier ondersteunen.’
‘Van biogas uit het slib van gezuiverd afvalwater groen gas maken: het is een prachtig voorbeeld van het opwaarderen van afvalstoffen.’
MEERDERE EIEREN IN EEN MAND
Vandaag beheert Aquafin een pilootinstallatie voor de groengaswinning in Antwerpen-Zuid, maar op korte termijn komen daar nog vier installaties bij. ‘Met onze huidige installatie kunnen we ongeveer het equivalent van 1.500 nieuwbouwwoningen voorzien van groen gas’, stelt Maarten Raemdonck. ‘Met onze nieuwe installaties op onze rioolzuiveringsinstallaties van Deurne, Dendermonde, Genk en Gent meegerekend komen we al aan 12.000 nieuwbouwwoningen.’
Voornamelijk het project in Deurne springt hierbij in het oog. ‘De site, een bekend stadsgezicht met de ‘eitjes’ langs de Singel, is een van de grootste en meest vooruitstrevende waterzuiveringsstations in Vlaanderen. Hier zullen we naast de nieuwe biomethaaninstallatie ook een warmteproductiecentrale bouwen, samen met enkele partners. Met die laatste zorgen we voor de uitrol van het grootste riothermiewarmtenet van België; we kunnen er maar liefst 8.000 wooneenheden mee voorzien van groene warmte. Hier brengen we dus zowel groengaswinning als riothermie samen.’
‘Met het riothermiewarmtenet in Deurne, het grootste van België, kunnen we maar liefst 8.000 wooneenheden voorzien van groene warmte.
RESTWARMTE UIT RIOOLWATER
Naast groengaswinning ziet Aquafin een belangrijke toepassing voor riothermie, restwarmte uit rioolwater, al is dat voornamelijk voor voldoende grote gebouwen. ‘Voor particulieren is het moeilijk om deze toepassing rendabel te maken’, stelt Maarten Raemdonck. ‘Want je hebt een voldoende groot debiet nodig in de buurt en er moet een permanente waterstroom zijn. Hierdoor is het vooral toepasbaar is in rioleringen of collectoren waar veel afvalwater samenkomt. Om de case economisch rendabel te houden, mag de afstand tussen de riolering en het gebouw bovendien niet te groot zijn. We kijken hiervoor dan ook voornamelijk naar industriële mogelijkheden en toepassingen voor gemeenschappelijke gebouwen. Denk aan bibliotheken, zwembaden, appartementsgebouwen, … Vandaag zijn er bijvoorbeeld projecten in aanleg om het zwembad van Sint-Niklaas en de nieuwbouwappartementen op de Mechelse Keerdoksite van duurzame warmte te voorzien.’
Ook de kosten-batenanalyse telt natuurlijk mee. ‘Je kan de technische installatie grofweg vergelijken met grondboringen. Riothermie vergt geen plaats op het bouwperceel en vraagt minder tijd in aanleg, maar qua duurzaam rendement zijn ze vergelijkbaar. Wil je ontdekken of jouw gebouw of bedrijf in aanmerking komt voor riothermie, dan kan je dat opzoeken op www.riothermie.be. Daar vind je potentieelkaarten met alle rioleringstakken waar een significant warmtepotentieel is.’
Twee technieken voor riothermie
In onze samenleving gebruiken we bijzonder veel warm water: om ons te wassen, in de wasmachine of om de vaat te doen. Dat warme water stroomt nadien naar de riolering. Omdat het zonde zou zijn deze warmte niet te hergebruiken, worden bestaande rioleringen steeds vaker uitgerust met een speciale warmtewisselaar, in de vorm van een ‘schelp’, met daarin een geleidervloeistof. Deze warmtegeleider haalt de warmte uit het water en voert die af naar een warmtepomp die de temperatuur verder opwaardeert. Qua technologie kan je het vergelijken met een lucht-luchtwarmtepomp of geothermie (grondboringen). Het enige verschil is de bron van de warmte. Warmte winnen uit water is ecologisch een goed idee, maar het is niet zonder uitdagingen. Het is een afweging van welke techniek waar het best wordt gebruikt.
‘Bij een eerste techniek onttrekken we warmte rechtstreeks in de riolering’, legt Maarten Raemdonck uit. ‘Het water is dan al niet meer zo warm als wanneer het van jouw douche de riolering inloopt. Maar het toch nog steeds ongeveer 10°C in de winter wanneer het bij de warmtegeleider aankomt. Het gaat dan door de warmtewisselaar en we halen er ongeveer twee à drie graden warmte uit. Dat is beperkt, maar meer mag niet, want de organismen die instaan voor de waterzuivering hebben ook een zekere warmte nodig om te hun werk te doen.’ Deze techniek gekoppeld aan een warmtewisselaar van bijna 70 meter gebruikt Aquafin bijvoorbeeld op zijn hoofdkantoor in Aartselaar. Die installatie heeft een vermogen van zo’n 250 kW.
Een tweede techniek legt zich toe op warmtewinning uit effluent, gezuiverd afvalwater na het zuiveringsproces. Dan geldt die beperking in temperatuursdaling minder. ‘Bovendien komt hier veel gezuiverd afvalwater samen’, legt Maarten Raemdonck uit, ‘waardoor je met de warmte uit een waterzuiveringsstation zelfs een warmtenet kan voeden. Deze techniek hanteren we op onze site in Deurne.
‘Ons platform Aquamarkt creëert een eerlijk speelveld voor alle geïnteresseerde partijen en stimuleert zo duurzame projecten.’
ALTIJD BLIJVEN INNOVEREN
Naast de vele experimenten blijft Aquafin in de eerste plaats inzetten op zijn kerntaak: het zuiveren van afvalwater voor propere Vlaamse waterlopen. Ook daar kijkt het bedrijf verder dan zijn neus lang is. ‘Nog steeds zoeken we daar naar nieuwe manieren om binnen die activiteit meerwaarde te creëren. Voor onze stakeholders en natuurlijk voor onze leefomgeving’, vertelt Maarten Raemdonck.
Zo lanceerde Aquafin recent bijvoorbeeld de website www.aquamarkt.be. ‘In dit nieuw digitaal platform bieden we potentieelkaarten en selectieprocedures voor de zogenaamde common goods – zoals riothermie, effluent en hemelwater – overzichtelijk en transparant aan. Op die manier creëren we een eerlijk speelveld voor alle geïnteresseerde partijen. Zo zetten we het waardevolle aanbod opnieuw ten dienste van de maatschappij en stimuleren we duurzame projecten. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de opwaardering van gezuiverd afvalwater tot zowel drinkwater als koel- en proceswater voor industriële processen en installaties.
Hierrond zijn reeds projecten gepland in Ieper, Antwerpen, Zelzate en Knokke. ‘We blijven steeds kijken naar manieren om innovatief te zijn. Binnen onze overheidsopdracht of door middel van experimenten: zo lang ze ons einddoel dienen, geven we daaraan de tijd, energie en ruimte die nodig zijn’, besluit de innovatieverantwoordelijke.