Met de milieueffectrapportage (MER) maakt een aanvrager van een vergunning duidelijk wat de verwachte impact van een project is op de leefomgeving. Dat moet overheden toelaten om doordacht te beslissen. Nog dit jaar treedt een hervorming in werking die de MER-procedure wil moderniseren en vereenvoudigen. We staan stil bij de veranderingen en de voornaamste gevolgen en bekijken of deze een verbetering zullen inhouden.
Wanneer is een MER noodzakelijk?
Een ‘milieueffectrapport’ onderzoekt de milieugevolgen van een project vóór de vergunning wordt aangevraagd. De opmaak is dus gekoppeld aan de indiening van een omgevingsvergunningsaanvraag (bouw en/of exploitatie). Zo kunnen vooraf de effecten op het milieu worden ingeschat en eventuele maatregelen worden uitgewerkt.
Automatisch denken we aan grote projecten zoals de uitbreiding van een luchthaven of bouw van een grote chemische plant. Het toepassingsgebied is echter veel groter. Zo vallen ook veel voedingsbedrijven, infrastructuurprojecten of stadsontwikkeling er onder. In sommige gevallen is er geen volwaardig MER nodig, maar kan een ontheffing verleend worden of volstaat een lichtere m.e.r.-screening.
Modernisering MER
Vlaanderen hervormt belangrijke aspecten van de milieueffectrapportage onder de vlag ‘modernisering MER’. Het opzet is een vereenvoudiging van de procedures, zonder kwaliteitsverlies. De hervorming is delicaat omdat ze uiteraard moet voldoen aan de Europese richtlijnen. Bovendien maakt een gebrekkige effectrapportage vergunningen kwetsbaar.
De modernisering wil onder meer de m.e.r.-screening bij vergunningsaanvragen herleiden tot de essentie. Ook zal de mogelijkheid tot het bekomen van een ontheffing verdwijnen. Daarnaast verschuiven belangrijke taken van de Vlaamse administratie naar de MER-coördinatoren die de initiatiefnemer van een project aanstelt.
Dit zou moeten leiden tot helderdere beslissingen over milieueffecten, minder dubbele procedures en meer verantwoordelijkheid bij erkende MER-coördinatoren die bedrijven begeleiden. Meer duidelijkheid en minder papierwerk dus.
Veranderingen met impact op vergunningen
1 december treden de eerste veranderingen in werking. Het tijdstip van indiening van de omgevingsvergunning bepaalt of de nieuwe regels van toepassing zijn. We staan stil bij 2 veranderingen.
1. De bijlagen met de MER-plichtige projecten wijzigen
Eén van de belangrijke elementen die de voorbereiding van een vergunningsaanvraag bepalen, is de vraag of een project-MER nodig is. Dat bepaalt de doorlooptijd en kost van het dossier. Dat antwoord staat in het MER-besluit, al is het in de praktijk vaak een kwestie van interpretatie.
Tot nu toe konden sommige projecten een ontheffing krijgen van het opmaken van een volledig MER. Die tussenstap verdwijnt vanaf 1 december. In de toekomst zijn er 3 mogelijkheden: een volledig MER is verplicht, een screening bepaalt of een MER nodig is, of een project is vrijgesteld. Initiatiefnemers van projecten die onder de ontheffing vallen, kunnen in de toekomst gebruik maken van de lichtere screening. Het gaat bijvoorbeeld om stadsvernieuwingsprojecten met een grote verkeersgeneratie.
Sommige types projecten vereisen altijd een MER, zoals de aanleg van havens. Voor veel projecten volstaat een m.e.r.- screening. Blijkt uit zo’n screening dat er toch aanzienlijke effecten kunnen zijn, dan moet er alsnog een MER gemaakt worden. Projecten die op geen enkele lijst voorkomen vereisen geen milieueffectrapportage. Die zijn eerder uitzonderlijk, met die nuance dat veel kleine tot middelgrote industriële projecten onder die laatste groep vallen.
2. Digitale screeningstool
De belangrijkste verandering is de introductie van een digitale tool voor de m.e.r.-screening. Initiatiefnemers dienen deze te doorlopen voor ze hun vergunningsaanvraag kunnen samenstellen en indienen. De ambitie is om sneller en eenvormiger duidelijkheid te krijgen of aanzienlijke effecten uit te sluiten vallen en welke effecten onderzocht moeten worden. Een andere ambitie is om de screening te beperken tot de essentie. Te vaak is een m.e.r.-screening nodeloos uitgebreid. Voor ondernemingen met uitbreidingsplannen, nieuwe sites of infrastructuurprojecten kan dit de kosten drukken.
Morgen beter?
De veranderingen zijn een eerste stap in een bredere operatie. In een volgende fase wordt het Team Omgevingseffecten omgevormd tot een expertisecentrum. Het blijft in de toekomst een essentiële actor, maar de focus verschuift naar begeleiding en ondersteuning. Dat betekent dat er meer verantwoordelijkheden komen te liggen bij de MER-coördinatoren en -deskundigen die in opdracht van de initiatiefnemer werken. Bedrijven worden dus nauwer betrokken bij het proces. Zowel het Team Omgevingseffecten als de MER-coördinatoren en -deskundigen zijn echter druk bevraagd. Of die hervorming leidt tot vlottere procedures is daarom onzeker. Het verder standaardiseren van de effectrapportage en het herdenken van het systeem van erkenningen van deskundigen biedt mogelijk kansen. Wat wel zeker is: de modernisering MER is een belangrijk signaal dat Vlaanderen werk wil maken van snellere, robuustere en kwalitatieve vergunningverlening. Het zal echter niet volstaan. In die zin is het uitkijken naar het gevolg dat de Vlaamse Regering zal geven aan het rapport van de gemengde expertencommissie vergunningen, dat tal van andere verbeterpunten bevat.
Danny Wiels
