Europees parlementslid Geert Bourgeois en defensiespecialist prof. dr. Sven Biscop over geopolitieke ontwikkelingen

Hoe belangrijk is het dat onze ondernemers de geopolitieke ontwikkelingen volgen? 

Geert Bourgeois: “In de economie is het cruciaal om op een stabiel, op concrete regels gebaseerd handelsklimaat te kunnen terugvallen, zonder protectionistische belemmerende maatregelen. Dat klimaat vertoont nu barsten, want na de hyperglobalisering zien we nu toenemende blokvorming. Je hebt de Verenigde Staten en de democratische vrije wereld versus China, Rusland en hun vazallen. Daarnaast heb je de BRICS-landen en de Mercosur-landen (Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay), die elk hun eigen koers varen. De sancties van de VS tegen China hebben geleid tot Chinese tegenmaatregelen, zoals het beperken van de uitvoer van zeldzame aardmetalen.” 

Europa wil met de ‘derisking’-strategie zijn afhankelijkheid van Chinese importgoederen vermijden. Is dat een goede zet? 

Sven Biscop: “Derisking is belangrijk om onze thuishaven veilig te stellen. Het is essentieel om de strategie ook te duiden naar de bedrijven, zodat die goed weten met wie ze wel en geen zaken mogen doen. Europa bouwt daarnaast ook een ‘global gateway’ uit, door op basis van connectiviteit en grondstoffen enkele sleutellanden te identificeren met wie we economische win-winsituaties kunnen opzetten.” 

Geert Bourgeois: “Ik onderschrijf die strategie evenzeer. China is onder meer in de zeldzame aardmetalen heel dominant: naast de eigen mijnen, controleert het ook grotendeels die in Afrika. Tegelijk wordt het land verdacht van spionage en heeft het heel kritieke infrastructuur in handen, zoals de Nieuwe (digitale) Zijderoute. Het zijn zaken waar we heel alert voor moeten zijn, zonder ons daarom helemaal van China los te koppelen of zelf te vervallen in protectionisme…” 

…omdat we hen ook nodig hebben in de strijd tegen de klimaatverandering? 

Geert Bourgeois: “Ja, maar zij hebben ons óók nodig. Voor hen is Europa een enorme (interne) markt, die heel interessant is voor hun exportambities. Daarom kunnen wij ook best wel wat gewicht in de schaal leggen, wat Europees Commissie-voorzitter von der Leyen en voorzitter van de Europese Raad Charles Michel duidelijk hebben gemaakt tijdens hun recente ontmoeting. China moet bepaalde verworvenheden respecteren, toelaten dat Europese bedrijven deelnemen aan zijn overheidsopdrachten. Daarnaast moet het praktijken zoals buitensporige overheidssubsidies, schromeloos producten kopiëren, kinder- en dwangarbeid achterwege laten.” 

Sven Biscop: “De relatie tussen de EU en China verloopt met horten en stoten en zal ook in de toekomst moeilijk blijven. China heeft al vaak mooie beloften gedaan, alleen weerspiegelt zich dat te weinig in actie. Daar heeft de EU stilaan genoeg van. Toch is het absoluut belangrijk te blijven samenwerken met China, dat toch een grootmacht is. China wil meer invloed verwerven, wat ergens perfect legitiem is, zolang ze zich aan de regels van de wereldorde houden. Het zou de relaties ten goede komen mocht China overgaan tot economische acties die hun beloften onderschrijven.” 

Vindt u het een goed idee dat de Europese maakindustrie meer opteert voor India en Vietnam om productiefaciliteiten op te starten? 

Geert Bourgeois: “Ik juich de diversificatie toe, want India is qua bevolking het grootste land en heeft een enorm potentieel. Met Vietnam heeft Europa een vrijhandelsakkoord, waardoor onze bedrijven er niet aan willekeur onderworpen zijn. Helaas heeft de EU in de vorige legislatuur veel te weinig handelsakkoorden gesloten: naast Vietnam is er alleen een geratificeerde overeenkomst met Nieuw-Zeeland. Met andere landen (Mexico, Australië) en de Mercosur-landen is er nog geen akkoord, omdat het links-liberaal gedomineerde Europees parlement zich te veel bezondigt aan ideologische vooringenomenheid. Eigenlijk werkt het omgekeerd: we kunnen handelsakkoorden met die landen als hefboom gebruiken voor betere mensenrechten en arbeidsvoorwaarden. Er is een grote nood aan dergelijke handelsakkoorden, omdat ze welvaart creëren.” 

Wat moeten de Europese Unie en de Europese Commissie nog extra doen om een lagere economische groei te voorkomen?

Geert Bourgeois: “Je hebt een krachtige scheidsrechter nodig om op te treden in handelsconflicten, maar helaas lijkt de WTO (Wereldhandelsorganisatie) op sterven na dood. Je kan dat opvangen door de creatie van multilaterale akkoorden, maar dat is een verhaal waar de Verenigde Staten niet in meestappen. Met India is er dan weer een geschil over e-commerce. Tegelijk moet Europa zich intern als één grote gezamenlijke markt presenteren: als die voltooid zou zijn, met ook een Industrial Deal, zou er een extra groei van 12% mogelijk zijn. Helaas lukt dat vooralsnog niet en stel je vast dat bijvoorbeeld Duitsland en Frankrijk staatssteunversoepelingen doorvoeren om nieuwe technologiebedrijven naar hun land te lokken. West-Vlaamse agro-voedingsbedrijven zijn verplicht om bij onze zuiderburen een filiaal te openen, omdat de retail daar alleen nog ‘produits de France’ verkoopt. 70% van de Vlaamse export gaat naar andere EU-landen. We moeten waakzaam zijn voor het onderuit halen van de interne Europese markt, een levensader voor Vlaanderen.” 

Sven Biscop: “Het is cruciaal dat grote instellingen zoals de WTO en het IMF (Internationaal Monetair Fonds) goed werken. Dat is belangrijk met het oog op de verdere ontwikkeling van multilaterale betrekkingen en opdat de vrijewereldhandel gewoon kan blijven doorgaan. Het was verkeerd om aan sommige landen ons beleid op te dringen, terwijl we die partijen nodig hebben om te vermijden dat de wereld verdeeld raakt in een aantal grote blokken.” 

De onvoltooidheid binnen Europa zie je ook op defensievlak. Moeten de EU-lidstaten intenser militair samenwerken? 

Sven Biscop: “Het EU-defensiebeleid dateert van 1999. Sindsdien is er, zeker inzake defensie, weinig gebeurd voor de integratie van de lidstaten. Dat komt ook omdat behoorlijk wat lidstaten daar zelf niet voor staan te springen. Nochtans is dat wel nodig, want nu gebeuren de investeringen en inspanningen totaal versnipperd, waardoor veel geld wordt verspild. Idealiter werkt de Europese Commissie projecten uit om het industrieluik van defensie gezamenlijk aan te pakken, onder meer om de toekomstige uitrusting te bepalen en daar samen in te investeren. Dan denk ik onder meer aan de volgende generatie gevechtsvliegtuigen, tanks, luchtafweer en antiraketschilden. Als je die samen aankoopt, ga je er automatisch ook aan werken om de eenheden die de uitrusting zullen gebruiken, in elkaar te schuiven.” 

Hoe goed is de EU gewapend om te antwoorden op hybride oorlogen? 

Sven Biscop: “Bij hybrid warfare worden, naast het militaire, nog andere tactieken (bijvoorbeeld cyberaanvallen) gebruikt om de soevereiniteit van een bepaalde regio te ondermijnen. Naar mijn gevoel heeft de EU wel verschillende instrumenten gecreëerd om daarmee om te gaan, maar is er te weinig afschrikking. Het zou duidelijker moeten zijn dat als één EU-lidstaat het slachtoffer is van cyberaanvallen of economische dreiging, de EU dan als blok zal terugslaan.” 

Over conflicten gesproken: hoe ziet u de situatie in Rusland en Oekraïne evolueren? 

Sven Biscop: “Dat is moeilijk te voorspellen. De EU gaat er best van uit dat Poetin aan de macht zal blijven en in Oekraïne zal doorzetten tot hij zijn doel heeft bereikt. Hij heeft zich vastgereden in een uitputtingsslag en hoopt dat de EU haar militaire steun aan Oekraïne afbouwt. De EU kan dus eigenlijk niet anders dan voet bij stuk houden en haar steun aan Oekraïne volhouden.” 

Hoe gevaarlijk is de situatie in de Gaza-strook voor de stabiliteit van de regio en de rest van de wereld?

Sven Biscop: “Israël zal zijn militaire operatie in Gaza sowieso wel beëindigen, de vraag is wanneer dat zal gebeuren. Het enige positieve aan de situatie daar is dat er een momentum kan komen om de vicieuze cirkel te doorbreken. De eerste stap daarbij is de installatie van een nieuw bestuur in Gaza. De VS zijn nu diplomatiek heel goed bezig in de regio en voelen dat er een waterkans is om de situatie op te lossen. De Europese Commissie heeft de indruk gewekt achter Israël te staan, door het bezoek van von der Leyen en Charles Michel aan Israël. Eigenlijk hadden ze ook de andere kant moeten bezoeken. Toch verwacht ik niet dat de situatie nog verder zal escaleren: als dat gepland was, was het al gebeurd. Bovendien is Hamas veel verder gegaan dan wat hun bondgenoot (Iran) had gewild. Ook de andere landen in de regio willen dat de situatie kalmeert.”

Is de huidige Commissie Von der Leyen effectief de geopolitieke Commissie, zoals ze zichzelf wel eens betitelt? 

Sven Biscop: “Laat ons geopolitiek niet verwarren met strategisch denken. Geopolitiek richt zich op de relatie tussen geografie, politiek en internationale betrekkingen, maar strategisch denken behelst zoveel meer dan louter geopolitiek. In de praktijk vind ik niet dat de Commissie op vlak van geopolitiek altijd doordacht denkt of optreedt. Zo zijn er plannen om Georgië tot de EU te laten toetreden, terwijl dat land niet grenst aan Europa, maar aan Turkije, dat volgens mij nooit een lid van de EU zal worden. Daarnaast had de EU ook meer kunnen doen om de maritieme vloot te beschermen tijdens de aanvallen van Jemenitische Houthi-rebellen op handelsschepen in de Rode Zee.” (BVC-Foto’s Kurt)