Voka West-Vlaanderen: 2023, het allerlaatste jaar om er iets van te maken

De oorlog in Oekraïne en de energie- en inflatiecrisis domineren ondertussen al bijna een jaar het economisch-maatschappelijk debat. Voka - Kamer van Koophandel West-Vlaanderen buigt zich bij de start van het nieuwe jaar over de economische cijfers van West-Vlaanderen.

Het herstel van de economie na de coronacrisis werd geremd door de gevolgen van de oorlog in Oekraïne. Het West-Vlaamse ondernemerschap weet voorlopig stand te houden en toonde het afgelopen jaar opnieuw heel wat veerkracht. Er blijven evenwel belangrijke hordes te nemen, want structurele hervormingen blijven uit.

Voka West-Vlaanderen pleit daarom opnieuw voor een duidelijke langetermijnstrategie, gekoppeld aan doortastende maatregelen, nu. Hoe onzekerder de tijden, hoe meer we dat nodig hebben. Vandaag missen we de noodzakelijke slagkracht om werk te maken van échte hervormingen. 2023 is het allerlaatste jaar om er iets van te maken.

West-Vlaanderen in cijfers

De opeenvolgende crisissen van de voorbije drie jaar hebben diepe sporen nagelaten. Na bijna twee jaar corona-ellende werden ondernemers in 2022 opnieuw geconfronteerd met andere, nieuwe crisissen. Toch toonden ondernemingen het afgelopen jaar weer heel wat veerkracht. Zo noteerden onze sectoren eind november 2022 beduidend meer omzet dan eind november 2019, al zijn er tussen de sectoren grote verschillen. Ook de omzet van de West-Vlaamse bedrijven steeg met 16,3% tegenover dezelfde periode in 2021 en met 23,6% tegenover 2019. Toch moeten deze cijfers genuanceerd worden door de sterke prijsstijgingen.

Ondanks de corona- en inflatiecrisis blijft het aantal faillissementen voorlopig beperkt in vergelijking met 2019, zelfs na het einde van het moratorium op faillissementen. Zo registreerden de West-Vlaamse ondernemingsrechtbanken van januari tot eind november 750 faillissementen. Daarmee behoort West-Vlaanderen tot de middenmoot van de Vlaamse provincies, met meer faillissementen dan Vlaams Brabant (638) en Limburg (537), maar minder dan Oost-Vlaanderen (1.011) en Antwerpen (1.849). Eind november 2019 bedroeg dit aantal in West-Vlaanderen nog 734, eind november 2021 was dat 503.

Een cijfer dat we zelden brengen, is dat van het aantal stopzettingen. Dit jaar doen we dat wel, net omwille van het record aantal ondernemers dat er in 2022 de brui aan gaf. In de periode van januari tot en met oktober werden er in Vlaanderen bijna 42.000 ondernemingen stopgezet en hun btw-nummers geschrapt, waarvan 7.608 in West-Vlaanderen. Ter vergelijking: in dezelfde periode in 2019 werden er net iets meer dan 36.000 stopzettingen geregistreerd in Vlaanderen, waarvan 6.929 in onze provincie. Dit betekent dat er in West-Vlaanderen in 2022 bijna 10% meer btw-nummers werden geschrapt dan in 2019. In januari tot en met oktober 2021 deden 6.862 ondernemingen in West-Vlaanderen de boeken toe.

Wat de bedrijfsinvesteringen betreft, lijken de West-Vlaamse ondernemers een stuk voorzichtiger geworden. Deze keer realiseerden we in de eerste drie kwartalen van 2022 bijna 10% meer investeringen dan in diezelfde periode precorona in 2019, maar liefst 27,5% meer dan in coronajaar 2020 en 9,4% meer dan het voorafgaande jaar, 2021. Vlaanderen deed het dan weer 13,2% beter dan in 2019, 23,8% beter dan in 2020 en 7,2% beter dan in 2021.

Tot slot een lichtpuntje. Het ging hard met het startend ondernemerschap in West-Vlaanderen. In de eerste jaarhelft van 2022 zetten meer dan 9.000 starters de stap naar het ondernemerschap. Dat is bijna 46% meer dan in 2019.

De blik vooruit, maar…

De groeiverwachtingen voor 2023 zijn niet optimistisch. Dit blijkt uit een bevraging van 500 ondernemers die Voka begin december 2022 organiseerde: veel ondernemers verwachten dat de economie de komende maanden een paar versnellingen lager zal schakelen. De globale energieschok is duidelijk de grote boosdoener. Prijzen voor gas en elektriciteit schoten vorig jaar de lucht in, met absolute records eind augustus. Ondanks de recente afkoeling van de energiemarkten blijft de helft van de ondernemingen nog steeds bezorgd over de impact van de energieprijzen in 2023.

Voor veel ondernemingen zat er daarom het afgelopen jaar niets anders op dan hun werknemers op tijdelijke werkloosheid te plaatsen om de (energie)kosten te beheersen. Voor november 2022 dienden 548 West-Vlaamse bedrijven voor meer dan 12.700 werknemers de aanvraag bij de RVA in om gebruik te maken van het systeem tijdelijke werkloosheid energie. Het hoogste aantal werknemers én bedrijven van alle Belgische provincies. Ter verduidelijking: in Oost-Vlaanderen, de provincie met het tweede hoogste aantal aanmeldingen, werden er in november net geen 5.600 aanvragen geregistreerd door 324 ondernemingen.

In totaal is één op de drie tijdelijk werklozen via het tijdelijk werkloosheidssysteem energie in België tewerkgesteld in West-Vlaanderen. Bijna 22% van alle bedrijven die in november gebruik hebben gemaakt van het werkloosheidsstelsel, is West-Vlaams. Harde cijfers die duidelijk maken dat de energiecrisis West-Vlaamse bedrijven bijzonder hard treft, onder meer door de grotere aanwezigheid van energie-intensieve sectoren in onze provincie.

Tegelijk kwamen er in november voor West-Vlaanderen ook meer dan 26.000 aanvragen binnen om werknemers op het klassieke systeem van tijdelijke werkloosheid te plaatsen, bij in totaal 4.104 West-Vlaamse ondernemingen. Voor het aantal registraties onder het klassieke systeem laten we enkel de provincie Antwerpen voor met net iets meer dan 32.000 werknemers, bij 3.402 ondernemingen.

Inflatieschok

De extreme energieprijzen deden de inflatie in ons land enorm stijgen, met een ongeziene inflatiepiek van maar liefst 12,27% in oktober tot gevolg. De inflatie en de daaraan gekoppelde automatische loonindexering vertalen zich dit jaar in een ongeziene en extreme verhoging van kosten en lasten, met nefaste gevolgen voor de competitiviteit en productiviteit van ondernemingen. Op drie jaar tijd stijgen de loonkosten met meer dan 20% waardoor de concurrentiehandicap tegenover onze buurlanden sterk oploopt en bijna 6% bedraagt in 2023.

Uit de bevraging bij 500 ondernemingen is het duidelijk dat de stijgende loonkosten de belangrijkste zorg is en blijft. Eind januari maken heel wat bedrijven zich op voor buitengewone loonstijgingen die vaak meer dan 11% bedragen. Voor veel bedrijven zijn deze opeenvolgende stijgingen schadelijk, ongepast en onhoudbaar. De hoge loonkosten zetten de concurrentiepositie van veel bedrijven ook in de toekomst onder druk.

In 2023 lijkt de inflatie te zullen afnemen. Volgens de recentste ramingen van het Planbureau zou de inflatie tegen eind 2023 dalen naar 2 tot 3 procent. Uiteraard blijft dit een raming. Waakzaamheid is meer dan ooit geboden. Niemand durft nog voorspellen wat er het komende jaar in de rest van de wereld zal gebeuren. Hoe dan ook zijn nieuwe automatische loonindexeringen in 2023 uit den boze. Het niet toepassen van een indexsprong en het uitblijven van een structurele aanpassing van het indexmechanisme noemt Voka West-Vlaanderen onverantwoord.

Naast de stijgende loonkosten, ziet bovendien meer dan één derde van de bedrijven problemen in een verminderende vraag. En net zoals in 2021 blijven toeleveringsproblemen nog voor heel wat problemen zorgen. Bij maar liefst één op de vijf ondernemingen blijven er bezorgdheden over de aanvoerketens én inputkosten.

Ondanks crisis vele handen te kort

Een andere belangrijke zorg voor de bedrijven blijft evenwel het personeelstekort en de krapte op de arbeidsmarkt. En die zal niet afzwakken, integendeel: de spanning op de arbeidsmarkt was nooit eerder zo groot. In West-Vlaanderen staat die spanning al helemaal op scherp. Ondanks de opeenvolgende crisissen is er meer dan werk genoeg, maar zijn er nauwelijks nog medewerkers te vinden. Eind november 2022 bedroeg die in West-Vlaanderen nauwelijks 1,23 werkzoekenden per vacature.

Wat de werkzoekendengraad (= de verhouding van het aantal werkzoekenden tot de bevolking op beroepsactieve leeftijd) betreft, scoort West-Vlaanderen nog steeds het sterkst van alle Vlaamse provincies. Eind november 2022 bedroeg die graad 4,8%, tegenover 5,7% in Vlaanderen. Regio’s zoals Diksmuide en Tielt komen met respectievelijk 3,2% en 3,3% zelfs in de buurt van de magische 3% die als een volledige tewerkstelling wordt beschouwd. Door het aantrekken van de arbeidsmarkt, stijgt ook de werkzaamheidsgraad. Terwijl Vlaanderen en België hameren op een streefcijfer van 80% bij de 20 tot 64-jarigen, hebben veel West-Vlaamse gemeenten die ambitie al lang gerealiseerd. Midden-West-Vlaanderen loopt daarbij als regio voorop.

Van brandjes blussen naar structurele maatregelen

Er is dus op vandaag geen enkele reserve meer in West-Vlaanderen en daar zal de huidige crisis niets aan veranderen. Door de vergrijzing en de verwachte positieve impact van automatisering en digitalisering stevenen West-Vlaamse bedrijven af op gigantische personeelstekorten. Zo berekende Voka West-Vlaanderen dat we tegen 2030 minstens 77.000 extra arbeidskrachten nodig hebben om de groei van onze bedrijven te blijven garanderen.

Om het tij te doen keren, is het gemorrel in de marge met de federale Arbeidsdeal allesbehalve de oplossing. We moeten naar doortastende, structurele maatregelen die op korte én lange termijn zorgen voor een gezonde instroom op de arbeidsmarkt. Voka West-Vlaanderen blijft pleiten voor de volgende hefbomen:

1. Ook al is de werkzoekendengraad in West-Vlaanderen laag, we kunnen, onder meer door kwalitatieve opleidingen en intensieve begeleiding, nog minstens 15.000 werkzoekenden activeren.
2. In West-Vlaanderen is nog steeds 1 op de 5 mensen op beroepsactieve leeftijd niet-actief, hoewel er nog arbeidspotentieel is, vooral bij de inzetbaren, arbeidsongeschikten en studenten. Met een goede begeleiding en ondersteuning moeten minstens 12.000 niet-actieven aan het werk kunnen.

En we moeten over de grenzen heen kijken

Deze maatregelen vormen een cruciale stap maar zullen niet volstaan om de dreigende tekorten structureel op te lossen. We moeten net resoluut over de (taal)grenzen kijken.

Voka West-Vlaanderen pleit dan ook voor interregionale mobiliteit, maar nog méér voor gerichte economische arbeidsmigratie, zowel van hoog-, midden- als kortgeschoolden. Buiten onze landsgrenzen is er nog heel wat potentieel aan menselijk kapitaal. Naar het voorbeeld van andere Europese landen moeten we meer inzetten op het aantrekken van buitenlands talent om bij ons te komen werken. Enkel zo kunnen we het arbeidstekort terugdringen. Voka West-Vlaanderen stelt hier een duidelijke doelstelling voorop: in de komende jaren (horizon 2030) willen we 50.000 buitenlandse talenten verwelkomen die de innovatie en productiviteit van onze ondernemingen versterken!

(Stil)stand van het land?

Als geen ander beseffen ondernemers dat stilstaan achteruitgaan is. Die bijna continue veranderdrang maakt ons ondernemers.

Diezelfde veranderdrang wensen we in 2023 ook toe aan onze beleidsmakers. De feiten zijn onweerlegbaar. De status-quo is in deze situatie geen optie. Onze gemeenschappelijke welvaart en maatschappelijk welzijn staan op het spel.

Tot dusver zijn we er met zijn allen in geslaagd om met noodmaatregelen en symptoombestrijding min of meer de schade te beperken. De realiteit van vandaag toont echter aan dat we met die aanpak op onze limieten botsen en de toekomst hypothekeren. Structurele ingrepen en fundamentele probleemoplossing zijn een absolute must om de essentiële economische en sociale randvoorwaarden voor blijvende welvaart en welzijn te creëren.

Hervormen is de boodschap. Meer nog: hervormen is de morele plicht van onze politici. Hervormen vereist slagkracht. Politiek de volle verantwoordelijkheid nemen en de daad bij het woord voegen vergt slagkracht. The time is now, 2023 is het enige moment dat het nog kan.