De recente presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten waren een echte nagelbijter. Met de moeizaam tot stand gekomen machtsoverdracht tussen Donald Trump en Joe Biden lijkt het erop alsof de VS het geweer van schouder zal veranderen wat de binnen- en buitenlandse (handels)politiek betreft. Of lijkt dit alleen maar zo, en blijft de slogan ‘Buy American first’ ook vanaf 2021 overeind? Jonathan Holslag, hoogleraar internationale betrekkingen aan de VUB, geeft tekst en uitleg bij de huidige internationale context.
Heel wat waarnemers beschouwen de presidentsverkiezingen in de VS als een stresstest voor het democratische bestel in het land. Hoe beoordeelt u dit zelf?
“Ik denk dat het recente verkiezingsproces in de Verenigde Staten – van de verkiezingscampagnes tot en met de moeizame machtsoverdracht door Donald Trump – effectief een tijdelijk dieptepunt is in de geschiedenis van de Amerikaanse politiek en van de toestand van de Amerikaanse samenleving in bredere zin. Die samenleving is uitgegroeid tot een echte snelkookpan, waarin zich al lang allerlei spanningen opgebouwd hebben op het vlak van economie, identiteit en cultuur. Als je die explosieve cocktail aanvult met een groeiend wantrouwen tegen de politieke elite en een toenemende belangenvermenging en corruptie, dan is het niet verwonderlijk dat een populistisch politicus als Trump in 2016 de verkiezingen kon winnen. Uit onderzoek blijkt trouwens dat slechts 20% van de Amerikaanse bevolking nog vertrouwen heeft in de overheid. Dat stemt tot nadenken.”
“Als we nadenken over de koers van de VS als samenleving en handelspartner, dan moeten we er rekening mee houden dat het gedachtengoed van Donald Trump springlevend zal blijven. Ik voorspel dat de nieuwe beleidsploeg – met Joe Biden aan het roer – verwoede pogingen zal doen om het verzwakte Amerikaanse buitenlandse handelsbeleid wereldwijd opnieuw op de kaart te zetten.”
Hoe ziet u dit concreet gebeuren?
“Als we kijken naar het Amerikaans beleid van de voorbije vier jaar, dan kunnen we niet ontkennen dat Donald Trump met de grove borstel door internationale vrijhandels- of klimaatakkoorden ging. Ik verwacht dat Biden maximaal zal inzetten op bilateralisme en dus meer handelsakkoorden. Dit is echter niet noodzakelijk een gunstige evolutie voor Europa. Bilateraal zal de nieuwe Amerikaanse president immers druk blijven uitoefenen op Europese beleidsmakers om de toegang voor Amerikaanse techspelers te garanderen en – omgekeerd – het bilaterale handelstekort aan te pakken. Het is de Amerikaanse regering trouwens al langer een doorn in het oog dat Chinese bedrijven ongelimiteerd toegang krijgen tot onze markten.”
Welke houding zal de Amerikaanse regering innemen ten opzichte van China?
“Joe Biden zal concurrentie met China blijven voeren. Ik merk dat zijn adviseurs niet geneigd zijn om terug te keren naar zakelijk opportunisme: meer dan ooit zal de concurrentie op het vlak van technologie – ik denk hierbij bijvoorbeeld aan de productie van halfgeleiders – opgedreven worden. Ik verwacht hier dus geen koerswijziging, want het beleid ten opzichte van China is een van de weinige thema’s die de Amerikanen nog enigszins verenigt, over alle breuklijnen van links en rechts heen. Toch moeten we goed in de gaten houden of Biden’s beleid niet enkel bij woorden blijft. Zal hij bijvoorbeeld niet te gevoelig zijn voor het lobbywerk van grote Amerikaanse spelers zoals Walmart, Amazon of Tesla?”
Mogen we een standvastiger (lees: minder impulsief) Amerikaans beleid verwachten ten opzichte van China, en bij uitbreiding andere handelspartners?
“In zijn stijl is Joe Biden alvast galant, en lijkt hij zich als een bruggenbouwer te profileren. Het ‘governance by twitter’ is gelukkig verleden tijd, en Donald Trump was een extreem voorbeeld qua excessen. Maar toch zag je ook vorige – soms democratische – regeringen vreemde bokkesprongen maken in het China-beleid. Ik verwijs hierbij onder andere naar Bill Clinton in de jaren 90 met de ‘most favoured nation’-discussie over het al dan niet toegang verschaffen van China tot de WHO, wat jarenlang op een processie van Echternach leek. We kunnen niet echt zeggen dat Trump’s China-beleid doeltreffend was – dat trouwens ook bij bondgenoten kwaad bloed zette -, maar toch blijf ik sceptisch over de voorspelling dat het met Joe Biden beter zal worden.”
Het ‘governance by twitter’ is gelukkig verleden tijd
Jonathan Holslag
Voor Vlaamse ondernemers zijn de Verenigde Staten de vijfde grootste exporteur. Hoe beïnvloeden het Amerikaanse handelsbeleid en wereldwijde geopolitieke fenomenen hun business?
“Voor de doorsnee Vlaamse ondernemer is het moeilijk om in te spelen op de wereldwijde onzekerheid. Vele Vlaamse bedrijven concentreren zich op de Europese markt, en worden dus minder geïmpacteerd door grote geopolitieke spanningen. Maar heel wat nichespelers worden hierdoor wel al midscheeps geraakt, en zeker in combinatie met het harde handelsbeleid van de VS.”
“Als exportgerichte regio moet Vlaanderen hard blijven inzetten op veerkracht en wendbaarheid bij onze ondernemers. Het is een illusie te denken dat het tijdperk van globalisering terugkeert, want ook binnen de EU duikt steeds meer protectionisme op. Ik maak me vooral zorgen over het vermogen van onze Vlaamse ondernemingen om hiermee om te gaan. In tegenstelling tot onze buurlanden hebben we immers onvoldoende grote spelers met strategisch inzicht en denkkracht om mee de maatregelen te treffen die onze economie schokvaster moeten maken.”
“Daarnaast zie ik vanuit onze overheden (te) weinig initiatief tot sturing, met bovendien weinig vermogen op Vlaams niveau om de internationale gevolgen van ingrijpende geopolitieke wijzigingen goed in te schatten. Omdat onze economie te afhankelijk geworden is van buitenlandse spelers – waaronder de VS –, maakt dit onze regio erg kwetsbaar. Onze beleidsmakers moeten dringend meer stappen ondernemen om die kwetsbaarheid terug te dringen.”
Hoe ziet u de verhoudingen tussen de grote machtsblokken in de wereld evolueren met Joe Biden als nieuwe Amerikaanse president?
“Volgens mij wordt de politieke en militaire machtswedloop tussen de VS en China een van de grote thema’s van deze eeuw. De machtsstrijd tussen deze twee grootmachten liep alvast als een rode draad door het beleid van Donald Trump, vanuit zijn ambitie om het Amerikaanse economische, (geo)politieke en technologische leiderschap te betonneren. Zelfs op het einde van zijn ambtstermijn draaide hij Peking verder de duimschroeven aan, niet alleen met extra sanctiemaatregelen tegen Chinese (tech)bedrijven, maar ook tegen de Chinese regering vanwege haar repressief beleid tegen Hongkong.”
“Tegelijk heeft Rusland zich een in comfortabele positie genesteld, omdat ze enerzijds voor China een hofleverancier van grondstoffen is en anderzijds Oost en West volop tegen elkaar kan uitspelen. Dit vergroot alleen maar Vladimir Poetin’s machtspositie op het wereldtoneel.”
“Als gevolg hiervan zullen de Westerse beleidsmakers en industrieën de nodige strijdmentaliteit moeten tonen om op te tornen tegen de groeiende welvaart en invloed van China en Rusland. Jammer genoeg zie ik nog geen mes tussen de tanden bij onze Europese politici om onze economische belangen en waarden te verdedigen, en dat kan ons op termijn zuur opbreken.”
“Vlaamse ondernemers dreigen mee het slachtoffer te worden van dit gebrek aan daadkracht. In sectoren waarin we succesvol zijn (zoals bijvoorbeeld de automobielsector) zal de druk hoog blijven en zullen productieketens zich blijven verplaatsen. Ook in de farmasector tonen onze buitenlandse concurrenten meer daadkracht en een snelle reactiesnelheid, met onder andere soepelere clinical trials en meer wetenschappelijk onderzoek.”
“De EU zou hier een rol kunnen spelen, maar ook hier is er koudwatervrees op het vlak van geavanceerde handelsakkoorden. Momenteel spelen de Europese beleidsmakers op veilig door akkoorden met overwegend gelijkgezinde landen, zoals Japan of Canada. Maar met China en de VS staan er geen afspraken op papier die de handelsspelregels bepalen. Met enkel papieren tijgers komen we geen stap vooruit, en tot overmaat van ramp wordt het Europese beleid extra bemoeilijkt door interne spanningen tussen lidstaten, zoals tussen West- en Oost-Europa of tussen Duitsland en Frankrijk.”
“Ik pleit voor een Vlaanderen dat zoveel mogelijk op eigen kracht haar eigen economische belangen verdedigt. Natuurlijk moeten we als loyale partner ons steentje bijdragen aan een sterker Europa dat onze internationale belangen mee behartigt, maar daarnaast moet we een ‘Plan B’ hebben als een versplinterd Europa faalt in haar opzet.”
