Zakendoen in de nieuwe geopolitieke realiteit - Inzichten van topdiplomaat Raoul Delcorde

U stelt dat we de ambities van gevestigde en opkomende machten alleen kunnen begrijpen als we kijken naar hun geschiedenis én hun geografie. Vanuit dat idee deelt u de wereld op in drie machtsblokken: land, zee en hemel. Kunt u toelichten wat u met die indeling bedoelt en waarom ze zo relevant is?

“Dat conceptuele kader is geïnspireerd op het werk van bekende geopolitieke denkers zoals Halford Mackinder en Alfred Mahan. Mackinder legde de nadruk op het strategische belang van landmacht. Hij stelde dat wie de ‘World Island’ – Eurazië – controleert, het potentieel heeft om de wereld te domineren. Die gedachte weerspiegelde historische rivaliteiten, zoals tussen het Britse en Russische Rijk, en later tussen Duitsland en de Verenigde Staten. Mahan beklemtoonde dan weer het belang van maritieme macht. Volgens hem hadden landen die de zeeën beheersten een doorslaggevend strategisch voordeel, zeker in een geglobaliseerde wereld. De VS, hoewel een landmacht, kan je geografisch zien als een eiland, omringd door oceanen – dat biedt een fundamenteel andere positie dan continentale machten zoals Duitsland of Rusland. Wat ik toevoeg aan die klassieke opdeling tussen land en zee, is een derde dimensie: ‘hemel’ – en daarmee bedoel ik niet luchtmacht, maar ideologie, en dan vooral religieuze ideologie. Binnen dat blok plaats ik landen zoals Turkije, Saoedi- Arabië en Iran. Hun geopolitieke strategieën zijn diep geworteld in religieuze overtuigingen en ambities. Religie fungeert hier niet louter als geloof, maar als een leidraad voor zowel binnenlands beleid als internationale betrekkingen.”

Onderschatten we dat in het Westen?

“Ik denk dat we dat inderdaad onderschatten. We begrijpen wat het betekent om een zee- of landmacht te zijn, maar we hebben minder oog voor hoe religie verandert in een ideologisch kompas. Turkije onder Erdoğan is daar een goed voorbeeld van. In het begin gericht op EU-lidmaatschap, heeft het land de voorbije 10 jaar zijn focus verlegd naar regionale machtsopbouw met islam als kern. Erdoğan gebruikt religie strategisch, zelfs in het conflict in Oekraïne. Saoedi-Arabië is ook bijzonder: het enige land dat genoemd is naar zijn heersende familie. Het is een theocratie die nauw samenwerkt met een conservatieve islamitische stroming, én tegelijk een land dat onder kroonprins Mohammed bin Salman inzet op modernisering. Die dubbele strategie is heel bewust. Iran is een ander voorbeeld. Een theocratische republiek, met een Opperste Leider, maar tegelijk een modern land met een hoogopgeleide bevolking. Ik geloof dat Iran zich op termijn zal moeten openstellen, en dat het een belangrijke rol zal spelen in de regio – ideologisch én strategisch.”

U beschrijft Rusland en China als landen die zich herpositioneren door zich opnieuw te verbinden met hun verleden.

“Ik denk dat beide landen zich inderdaad aan het heroriënteren zijn. De oorlog in Oekraïne is in mijn ogen een neokoloniale oorlog, een voortzetting van de ambities van vroegere tsaren om verloren territorium terug te winnen. Door Oost-Oekraïne binnen te vallen – 8 jaar na de annexatie van de Krim – wil Poetin de historische eenheid van ‘Novorossiya’ herstellen. Oekraïne was immers de wieg van de Russische beschaving. Tegelijk is hij ervan overtuigd dat het Westen in verval is. Poetin wil de geschiedenis ingaan als een nieuwe tsaar die Rusland opnieuw groot maakt. China, onder Xi Jinping, volgt een vergelijkbaar pad. Na tientallen jaren waarin maoïstische ideologie naar de achtergrond verdween, zien we vandaag een heropleving van marxistisch taalgebruik en een herbevestiging van China’s identiteit als ‘Middenrijk’. Die ideologische herbronning is onderdeel van een bredere strategie om China als wereldmacht te positioneren. Het is een soort keizerlijke nostalgie, herverpakt voor de 21ste eeuw.”

Hoe ziet u de geopolitieke positie van Duitsland?

“Duitsland hield zich lange tijd op de vlakte in internationale kwesties – deels uit terughoudendheid vanwege zijn verleden. Maar de oorlog in Oekraïne heeft daar een duidelijke kentering in gebracht. Duitsland beseft nu dat het niet langer uitsluitend een economische reus kan zijn, maar ook een politieke rol moet opnemen. Minister Annalena Baerbock zei ooit treffend: ‘het is slechts 10 uur rijden van Berlijn tot Oekraïne’. Die nabijheid maakt de geopolitieke urgentie tastbaar. 3 fundamenten van het Duitse model staan onder druk. Ten eerste: de afhankelijkheid van goedkope Russische energie, die abrupt beëindigd moest worden. Ten tweede: het exportgerichte economische model, met China als belangrijke afzetmarkt, maar tegelijk ook als concurrent in onder meer de auto-industrie en machinebouw. En ten derde: de begrotingsorthodoxie, het dogma van een sluitende begroting – de ‘Schwarze Null’. Die aanpak botst nu met groeiende uitgaven voor defensie, gezondheidszorg en vergrijzing. Dat maakt het model op meerdere fronten onhoudbaar. Duitsland is aan het ontwaken voor de geopolitieke realiteit.”

Die koerswijziging beïnvloedt ook de Europese Unie?

“Zeker. Duitsland is nog steeds het belangrijkste land binnen de EU, dus elke heroriëntatie daar heeft gevolgen voor het hele Europese project. Wat we zien is dat de Europese integratie op vlak van veiligheid versterkt wordt. Er is meer cohesie ontstaan, en Duitsland speelt daar een sleutelrol in. Samen met Frankrijk neemt het nu duidelijk leiderschap op, ook omdat Europa beseft dat het niet langer blind kan vertrouwen op Amerikaanse steun. Daarnaast staat de Europese competitiviteit hoog op de agenda. De rapporten van onder anderen Mario Draghi en Enrico Letta onderstrepen dat: de eengemaakte markt moet versterkt worden en de financiering van strategische investeringen moet omhoog. Die rapporten zijn zo belangrijk dat men in de EU beseft: als we de daarin vooropgestelde doelstellingen niet halen, dan komt de toekomst van de Unie in het gedrang. Maar er zijn ook interne kwetsbaarheden. Het migratievraagstuk en de uiteenlopende visies daarop – sommige landen zijn opener dan andere – zorgen voor politieke spanningen binnen de EU. Dat beïnvloedt de samenhang. Toch zie ik Duitsland als een motor van een assertiever Europa, zeker onder de huidige bondskanselier. In een multipolaire wereld is dat meer dan ooit nodig.”

Als u verwijst naar die multipolaire wereld, bedoelt u dan dat de globalisering voorbij is? Zitten we in een nieuwe fase?

“Globalisering op zich blijft een essentieel onderdeel van de wereldeconomie. De klok terugdraaien zou desastreus zijn. Maar de vorm verandert. We komen in een multipolaire wereld, met landen als de VS die een heel andere visie op globalisering hebben dan Europa. De EU blijft voorlopig vasthouden aan een multilaterale benadering van handel, gebaseerd op regels. Maar andere grootmachten nemen daar almaar meer vrijheid in. Dat creëert spanningen. De vraag is dan: kiezen we voor confrontatie of passen we ons aan? De onderhandelingen tussen de EU en de VS tonen hoe moeilijk die afweging is.”

We zien steeds meer diplomatie via economische macht – sancties, exportrestricties, handelsakkoorden. Zijn klassieke diplomatie en geo-economie nog te verzoenen?

“Ze lijken verschillend, maar in de praktijk raken ze steeds meer met elkaar verweven. Diplomaten spreken vandaag over ‘full-spectrum diplomacy’: onderhandelingen en soft power worden gecombineerd met economische instrumenten zoals sancties en exportbeperkingen. Ik zie ze niet als tegenpolen. Integendeel, ze moeten in samenhang worden ingezet. Natuurlijk kunnen economische sancties diplomatieke relaties onder druk zetten – kijk maar naar onze banden met Rusland. Maar net daarom is het zo belangrijk om die instrumenten strategisch én verstandig te combineren. Het vraagt veel vaardigheid om beide benaderingen goed op elkaar af te stemmen.”

Wat zijn volgens u de grootste blinde vlekken bij internationaal actieve bedrijven?

“Er zijn er heel wat. Om te beginnen is er het toenemende grondstoffen-nationalisme, waarbij landen zoals China exportbeperkingen opleggen op zeldzame aardmetalen. Ook de situatie rond coltan in Congo illustreert hoe strategische grondstoffen een geopolitiek machtsmiddel zijn geworden. Daarnaast blijft de regelgeving rond artificiële intelligentie ver achter op de technologische ontwikkelingen. Er bestaan nog geen universele normen, wat het voor bedrijven bijzonder moeilijk maakt om wereldwijd compliant te zijn. Cyberveiligheid is een ander aandachtspunt: hoewel het internet op papier wereldwijd toegankelijk is, blijft er een digitale kloof bestaan, terwijl de dreiging van cyberaanvallen toeneemt. Ook politieke instabiliteit – vooral in delen van Afrika – kan markten onverwachts ontwrichten. Verschillende Belgische bedrijven hebben zich bijvoorbeeld noodgedwongen moeten terugtrekken uit Rusland. Daarbij komt dat internationale bevoorradingsketens bijzonder kwetsbaar zijn geworden. Belangrijke doorgangen zoals de Rode Zee of de Straat van Malakka zijn gevoelige knelpunten geworden in een gespannen geopolitiek klimaat. Ook klimaatverandering vormt een structureel risico, zeker in regio’s die kampen met waterschaarste of waar landbouw onder druk staat. Tot slot is er de evoluerende arbeidsmarkt: vergrijzing, personeelstekorten, migratievraagstukken en de nood aan levenslang leren zijn uitdagingen waar bedrijven dringend op moeten anticiperen.”

Hoe kunnen ondernemingen geopolitieke bewustwording beter integreren in hun plannen?

“Dat is inderdaad een uitdaging. Ten eerste zou ik grote bedrijven aanraden om een eigen geopolitieke cel op te richten – een team dat risico’s vroegtijdig detecteert. Ten tweede: diversifieer je markten en bevoorradingsketens. Afhankelijk zijn van één land of route maakt je kwetsbaar in een onvoorspelbare wereld. Ten derde: integreer geopolitiek in je strategische langetermijndenken – niet enkel als risicobeheersing. En tot slot: bouw bruggen met beleidsmakers. Je kunt als ondernemer niet in een bubbel opereren.”

Tot slot: u hebt een diplomatieke carrière van meer dan 35 jaar achter de rug. Wat is de belangrijkste les die u geleerd hebt over macht en invloed?

“De belangrijkste les is het belang van vertrouwen en relatieopbouw. Strategische belangen en akkoorden zijn belangrijk, maar uiteindelijk zijn het de persoonlijke banden die diplomatie succesvol maken. Tijdens de eerste handelsconflicten tussen de VS en de EU was ik gestationeerd in Washington. Ik kon met dossiers vol argumenten aankomen, maar wat écht verschil maakte, waren de relaties die ik had opgebouwd. Daardoor kreeg mijn boodschap geloofwaardigheid. Goede diplomatie is een mix van realisme en idealisme. Je hebt idealen nodig, maar ook oog voor de realiteit. En nee, AI zal diplomatie niet vervangen. Diplomaten zijn en blijven mensen – en dat menselijke aspect is net de kracht ervan.”