4 lessen uit de jaren 70
Lage werkloosheid, een economie op volle toeren, spectaculaire stijgingen van de energieprijzen, overheden die massaal geld uitgeven, compensatie via hogere lonen, wat vervolgens uitgroeit tot een loon-prijsspiraal die moeilijk te temmen valt. Dat was het patroon van de westerse economieën in de jaren 70. Als driejarige toen weinig van gemerkt, maar bij enkelen van jullie roept dit ongetwijfeld herinneringen op.
De burger moest kost wat kost beschermd worden tegen de duurdere energieprijzen, en daarvoor werd gekeken naar de overheid en de bedrijven. Het resultaat was een begrotingstekort van 16% van het bbp in 1981 en een onhoudbare verslechtering van de concurrentiepositie van onze bedrijven. Om dat recht te zetten was 20 jaar van budgettaire discipline nodig (vooral onder leiding van Dehaene) en de devaluatie van de Belgische frank met 8,5% in 1982.
Vandaag zijn we niet terug in de jaren 70, maar de huidige situatie vertoont opmerkelijke parallellen, naast ook belangrijke verschillen. De grootste beleidsfout in de jaren 70 was allicht het idee dat de bevolking afgeschermd moest worden van de olieschokken. In 1973-74 ging de olieprijs maal 4, in 1979 verdubbelde die. Maatregelen om de brede bevolking af te schermen van die prijsschokken haalden uiteindelijk weinig uit. Voor importlanden, zoals België, betekent zo’n externe prijsschok sowieso een collectieve verarming die niet ‘weggetoverd’ kan worden. De discussie moet eerder gaan over hoe de schok verdeeld kan worden om de economische schade op langere termijn zoveel mogelijk te beperken.
In de jaren 70 hadden veel industrielanden nog systemen van indexering waarbij hogere prijzen gecompenseerd werden via hogere lonen. De jaren 70 maakten duidelijk dat zo’n systeem bij externe prijsschokken leidt tot een loonprijsspiraal, en uiteindelijk een brede economische crisis. In de jaren 80 en 90 stapten de meeste industrielanden af van indexering van de lonen, met België als notoire uitzondering. Een brede loonprijsspiraal op Europees niveau is allicht niet meer mogelijk door het ontbreken van die indexeringsmechanismen, maar de automatische loonindexering kan in België wel voor structurele economische schade zorgen.
Het risico op een herhaling van de fouten uit de jaren 70 is hier duidelijk groter dan in andere landen.
Bert Mons - Gedelegeerd bestuurder
In 1974 bedroeg de Belgische overheidsschuld 54% van het bbp. Tegen 1983 was die schuld zowat verdubbeld, een erfenis waar we vandaag nog altijd mee zitten. De coronacrisis bevestigde dat in crisisperiodes tijdelijke en gerichte steun die de groeicapaciteit van de economie in stand houdt een goed idee is. Dat soort maatregelen kan de basis leggen voor het herstel na de crisis. Niet-gefinancierde permanente uitgaven zijn een heel andere zaak, en kunnen de economie wel opzadelen met structurele budgettaire problemen.
Begin jaren 80 bleek hoe moeilijk het kan zijn om een economie uit een inflatoire dynamiek te halen. Dat lukte uiteindelijk enkel via een diepe recessie. Centrale bankiers moeten niet panikeren over tijdelijke pieken in grondstoffenprijzen, maar wel beducht zijn voor een bredere inflatoire dynamiek die zich doorheen de economie verspreidt. Dat is vandaag een reëel risico, zeker ook tegen de achtergrond van de krappe arbeidsmarkt. In die zin is het positief dat centrale bankiers, vooral in de VS, ondertussen al aangaven dat ze doorzetten met hun stappen richting een (iets) strenger monetair beleid. Verdere stappen naar hogere rentes zijn aangewezen, ook al duurt het nog wel geruime tijd voor die een temperend effect zullen hebben op de inflatie.
Conclusie? We gaan vandaag niet door een herhaling van de economische crisis van de jaren 70. De industrielanden zijn veel minder afhankelijk geworden van olie, en er zijn vandaag ook meer alternatieven. Daarnaast zijn zowat alle landen afgestapt van brede indexeringsmechanismes, waardoor het risico op een loonprijsspiraal gevoelig kleiner is, tenminste op internationaal niveau. België is op dat vlak een uitzondering. Het risico op een herhaling van de fouten uit de jaren 70 is hier dan ook duidelijk groter dan in andere landen. Ook nu lijken we de bevolking te willen afschermen van de schok van de hogere energie- en grondstoffenprijzen door de factuur in grote mate door te schuiven naar de bedrijven en in mindere mate naar de overheid. Net als in de jaren 70 is dat een recept voor aanslepende economische schade.
