Het was een drukke week op vlak van waterstofregelgeving. Op donderdag 6 juli gaf de plenaire vergadering van de Kamer groen licht voor de eerste Belgische waterstofwet die het vervoer van waterstof via pijpleidingen reguleert. Een dag later gaf de Vlaamse regering een eerste goedkeuring aan een waterstofdecreet dat een regulerend kader wil invoeren voor de distributie van waterstof in Vlaanderen. Beide initiatieven vormen volgens Voka een werkbaar kader om met deze energiedrager van de toekomst aan de slag te gaan. Anderzijds zijn beide initiatieven niet op elkaar afgesteld en dreigen juridische procedures tot een totale impasse te leiden.
Waterstof
Even recapituleren. Waterstof kan een hoeksteen zijn in de energie- en klimaattransitie. Indien duurzaam opgewekt via hernieuwbare energie of aardgas waarbij de vrijgekomen CO2 afgevangen en afgevoerd wordt, kan deze energiedrager bijdragen aan de klimaatdoelstellingen in moeilijk te verduurzamen sectoren zoals de industrie en zwaar transport. Vlaanderen kent al een rijke geschiedenis van waterstofprojecten en herbergt talrijke spelers actief in de hele waardeketen van waterstof.
Onze sterk vertakte en goed geconnecteerde aardgasinfrastructuur van vandaag, kan het transportnet worden van waterstof morgen. Prioritair kan zo ingezet worden op het verduurzamen van de bestaande grootschalige waterstofvraag binnen de (petro)chemie, die nu nog fossiel wordt ingevuld. Ook binnen de staalindustrie liggen grote kansen voor waterstof om processen ingrijpend te decarboniseren.
Regulerend kader
Aangezien waterstof een ‘nieuwe’ energiedrager is, bestaat er tot op heden geen regulerend kader voor het vervoer van waterstof via pijpleidingen zoals dat wel het geval is voor aardgas. De bevoegdheid ‘energie’ is complex geregeld in ons land. De Bijzondere wet van 1980 tot hervorming der instellingen bepaalt dat energie een “gedeelde exclusieve” bevoegdheid is van de gewesten, wat betekent dat de gewesten bevoegd zijn voor alle aangelegenheden inzake energie die niet uitdrukkelijk aan de federale staat zijn toegewezen. De Gaswet van 1965 regelt dan weer de verdeling tussen het federale vervoersnet en de gewestelijke distributienetten voor het vervoer van aardgas.
De federale overheid erkent al enige tijd het belang van waterstof in hun ‘Waterstofstrategie’. Begin 2023 kwam men in het verlengde daarvan met een federale waterstofwet, die het vervoer van waterstof wil regelen in de geest van de Gaswet. In grote lijnen gaat het hier om het transport via grote pijpleidingen (de “backbone”): het landelijk transport met interconnecties tussen clusters, landen, knooppunten…, grote afstand in combinatie met groot volume, grootschalige opslag, import en export.
De wet wil een aantal zaken regelen van die toekomstige backbone: de aanduiding van een neutrale netwerkoperator, open en niet-discriminerende toegang, ontvlechting, regulering door CREG, bewaken van de waterstofkwaliteit, ….. Op 6 juli werd de wet dus gestemd. Nog voor het einde van het jaar zou de ‘waterstofvervoersnetbeheerder’ aangeduid worden.
Waterstofdistributie
Na de federale waterstofwet, werkt Vlaanderen nu ook aan een decreet dat de distributie van waterstof op gewestelijk niveau moet regelen geijkt op de distributie van elektriciteit en aardgas. Het decreet kent een gelijkaardige insteek als de federale tegenhanger: er wordt één “waterstofdistributienetbeheerder” aangeduid in Vlaanderen en er worden regelingen getroffen rond de onafhankelijkheid en (verticale en horizontale) ontvlechting van die beheerder, “third party access”, tarifering via VREG, het bewaken van de H2 kwaliteit, …
Volgens Voka wordt de waterstofdistributienetbeheerder op correcte wijze gereguleerd. Er is lichtere regulering voor beheerders van een gesloten distribunenet voor waterstof en directe leidingen. Het bestaande private leidingnet van waterstof vraagt wel bijzondere aandacht. Dit wordt eveneens onderhevig gesteld aan regulering, zij het in lichte vorm. Volgens ons had de decreetgever het bestaande netwerk even goed niet kunnen vatten onder de bepalingen in afwachting van het EU Gas Pakket. Ook de federale waterstofwet werd aangepast omwille van de bijzondere situatie van het bestaande waterstofstofleidingnet in België.
Juridische onzekerheid
Zowel de federale als de Vlaamse regering meent over grote bevoegdheden te beschikken op vlak van transport van waterstof, maar juridische eenduidigheid ontbreekt hierover. Er is eensgezindheid over het “grote vervoer” van H2 als federale bevoegdheid, waarbij de gewesten dan bevoegd zouden zijn voor alle andere waterstofnetwerken. Zolang er echter geen eenduidig criterium is waar transport eindigt en distributie begint, is het onduidelijk wie voor wat bevoegd is.
Het Vlaamse waterstofdecreet doet geen uitspraak over een mogelijk bevoegdheidsverdelend criterium. De federale waterstofwet spreekt van het (eerder onzinnige) onderscheid van 16 bar druk. Er is absoluut nood aan een helder onderscheid met technische criteria (bv. bepaalde druk én diameter of capaciteit) tussen de activiteiten ‘vervoer per leiding’ en ‘distributie’. Vlaanderen lijkt uit te kijken naar het advies van de Raad van State om te bepalen of ze binnen de lijntjes kleurt of niet. Er is ook nog altijd sprake van een mogelijke procedure bij het Grondwettelijk Hof vanuit Vlaanderen tegen de federale waterstofwet omwille van mogelijke bevoegdheidsoverschrijdingen.
Ook de belevering van eindafnemers is nog niet geregeld. Volgens de letter van de wet behoort dit tot distributie, maar ‘per uitzondering’ kunnen ook ‘grote eindafnemers’ rechtstreeks aantakken op de backbone. Er is echter geen enkele bepaling wat gezien moet worden als ‘groot’.
Bezorgdheid
Voka is bezorgd over de onenigheid in bevoegdheid dat als het zwaard van Damocles boven de waterstofontwikkelingen hangt. Juridische onzekerheid is allesbehalve bevorderlijk voor waterstofprojecten waarvan er talloze op stapel staan, zeker in de havenomgevingen. De goede intenties van de wet- én decreetgever ten spijt, moet eerst de bevoegdheidsverdeling uitgeklaard worden alvorens kaders worden opgesteld die mogelijks opnieuw zullen sneuvelen. We roepen dan ook op om de federale waterstofwet en het Vlaamse waterstofdecreet te harmoniseren met elkaar op basis van heldere, technische criteria.
