Met de huidige historische lage aantallen werklozen moet het mogelijk zijn om de omslag te maken.
Ons advies aan de volgende regering? Ga voor een kordaat activeringsbeleid: onder meer door de werkloosheidsuitkering te beperken in de tijd en door de activeringslogica in alle vormen van bijstand en uitkeringen toe te passen.
De win voor de sociale bescherming wanneer mensen met een uitkering aan de slag gaan - eventueel met tijdelijk een gedeeltelijk behoud ervan - behoeft geen tekening. Minder uitgaven en meer inkomsten voor onze sociale zekerheid. Daartoe is evenwel een activerend duwtje nodig. Dit kan slim door de wetgeving zelf gebeuren. Hier is enige moed vereist. Andere piste is meer operationeel en mikt op het begeleiden naar werk. Naast de vanzelfsprekende rechten vereist dit ook een duidelijk plichtenkader.
Tijd om taboes te doen sneuvelen
Nu is het moment om de werkloosheidsverzekering te hervormen en de werkloosheidsuitkering een nieuw design aan te meten. Jarenlang staan we al internationaal als een anomalie te kijk met onze unieke onbeperkte duur van werkloosheidsuitkeringen. Met de huidige historische lage aantallen werklozen moet het mogelijk zijn om zonder druk van de grote getallen en zonder veel drama de omslag te maken. Deze opportuniteit laten voorbijgaan is een enige kans missen.
Het actuele veel te complex en weinig transparant format van onze werkloosheidsverzekering mankeert activerende prikkels. Weinig degressieve uitkeringen die bovendien onbeperkt in de tijd zijn veroorzaken een fundamentele werkloosheidsval, zeker in combinatie met een gebrek aan doortastende regionale controle. De keerzijde van die onbeperkte duur, met name activering door de regionale bemiddelingsdiensten, blijft in het zuiden van ons land (alsook in Brussel) dode letter.
De cijfers van sancties (zie het jaarverslag van de RVA uit 2022 in de verschillende gewesten - 320 sancties in Vlaanderen wegens werkweigering tegenover welgeteld 1 (!) sanctie in Brussel, Wallonië en de Duitstalige gemeenschap samen - zijn de spreekwoordelijke kanarie in de activeringsmijn. Een ondermaats arbeidsmarktbeleid is het gevolg. Vacatures blijven open staan. De sociale zekerheid kalft financieel af.
Om de werkloosheidsverzekering te activeren is er nood aan een kordaat degressief redesign van de uitkering met hoogstens twee, maar beduidend grotere dalingen om in principe na twee jaar resoluut te eindigen. Dit maakt ook middelen vrij om meer op begeleiding in te zetten.
Een verhaal van rechten en plichten
Het plichtendiscours in onze sociale bescherming krijgt stilaan wat wind in de zeilen, denk aan de sociale huisvesting. En dat is nodig willen we een actief arbeidsmarktbeleid die naam waardig. Echte wederkerige solidariteit vereist een structurele activering in alle stelsels van de sociale zekerheid én sociale bescherming voor het behoud ervan. Installeer ‘workfare’, tegenover het ondersteund worden aan de hand van uitkeringen, bijstand, allerlei voordelen of huisvesting, staan niet mis te verstane plichten komen die op gepaste wijze worden afgedwongen.
Zo mag men van iedereen op beroepsactieve leeftijd die vanuit de solidariteit wordt ondersteund, minimaal inspanningen verwachten om stappen naar werk te zetten, zoals ingaan op een uitnodiging van de bemiddelingsdienst, meewerken aan screening, bepalen van mogelijke jobdoelwitten en het volgen van een traject naar opleiding, stage of (deeltijds) werk.
Tegelijk wordt het aan de slag gaan in combinatie met een uitkering of nog met het behoud van voordelen, aangemoedigd. Dit vergt een ernstige denkoefening omtrent de juiste prikkels en het vermijden van valkuilen.
