Naar een CO2-arme Vlaamse industrie

22%  

daling van Europese emissies in de periode tussen 1990 en 2018

31% 

minder broeikasgassen uitgestoten door de Europese Unie in 2020

8% 

van de wereldwijde uitstoot van broeikasgasemissies komt vanuit de Europese Unie
 

Technologische vooruitgang biedt oplossing voor klimaat

Klimaatverandering is een thema dat niet meer weg te denken is uit de maatschappij. Het afgelopen jaar zijn we in België van op de eerste rij geconfronteerd met de gevolgen van de opwarming van de aarde. De zomer van 2021 was de natste ooit in ons land. De overstromingen in juli van vorig jaar zullen nog voor lange tijd hun sporen nalaten in onze samenleving. Oplossingen dringen zich op. Belangrijk daarbij is om uit te gaan van onze sterktes. Het is al te gemakkelijk om economische groei en welvaart als enige schuldigen aan te duiden voor de klimaatopwarming. Of erger, stellen dat de enige oplossing voor het klimaatprobleem is om vaarwel te zeggen aan economische groei. Dergelijk krimpmodel is eigenlijk een eilandmodel: het gaat volledig voorbij aan het feit dat de klimaatopwarming niet de enige uitdaging is voor onze samenleving. Willen we armoede uit de wereld helpen, extreme ongelijkheid tegengaan en ons wapenen tegen de vergrijzing, dan zal dat nu eenmaal niet kunnen zonder groei.

Laten we nu meer dan ooit de opportuniteiten van economische groei aangrijpen om ons ook in het klimaatvraagstuk verder te helpen, of anders: hoe zorgen we ervoor dat onze technologische vooruitgang ook bijdraagt tot een oplossing voor het klimaat?

Europa als voorbeeld voor de wereld

Misschien is het niet slecht om meteen met de deur in huis te vallen: de opwarming van de aarde neemt vandaag nog toe. Dat komt omdat we er helaas nog niet in geslaagd zijn om de wereldwijde emissies in absolute  termen naar omlaag te krijgen. Er zijn verschillende broeikasgassen (CO2 is veruit het bekendste, maar zo spelen bijvoorbeeld ook methaan, lachgas en F-gassen een belangrijke rol) die ervoor zorgen dat de temperatuur van onze aarde stijgt. En we stoten wereldwijd elk jaar nog méér van die broeikasgassen uit. Zo zien we dat de totale wereldwijde emissies sinds 1990 met zo’n 50% gestegen zijn tot 49 gigaton CO2-equivalenten (1 gigaton = 1 miljard ton).

Tegelijk is er ook goed nieuws: hoewel de wereldwijde absolute emissies nog niet gepiekt hebben, is dat in de Europese Unie (en België) wel al het geval. Sinds de tweede oliecrisis in 1979 stijgen de totale emissies in de Europese Unie niet meer. Dat gezegd zijnde, dalen de emissies in de Europese Unie pas echt opnieuw op structurele wijze sinds 2006. In de periode tussen 1990 en 2018 daalden de Europese emissies met zo’n 22%. Het recentste ‘EU Climate Action Progress Report’ geeft aan dat de Europese Unie in 2020 31% minder broeikasgassen heeft uitgestoten dan in 1990. Dat betekent dat de doelstelling van -20% ruimschoots gehaald is. Op zich is het dus hoopgevend dat we er in Europa al in geslaagd zijn om onze uitstoot te doen pieken en met meer dan 20% te doen dalen, al kunnen we enkel maar vaststellen dat de EU slechts verantwoordelijk is voor zo’n 8% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgasemissies.

Een belangrijkere vraag is evenwel wat juist achter die specifieke cijfers zit, want uiteraard zijn er factoren die de broeikasgasuitstoot opdrijven. Twee cijfers die erg relevant zijn: de totale uitstoot per capita en de uitstoot per eenheid bbp. We gaan er namelijk  van uit dat hoe meer inwoners er zijn, hoe groter de uitstoot is. Dat komt uiteraard omdat bij een grotere populatie meer gebouwen verwarmd moeten worden, er meer nood is aan transport en er ook meer economische activiteit ontstaat. Meer economische activiteit betekent dan weer meer productie van goederen en een hogere uitstoot. Maar op dat front is er goed nieuws: de verwachting dat méér economische activiteit (of dus economische groei) zou zorgen voor een lineaire stijging van de broeikasgasuitstoot is de afgelopen jaren niet meer bewaarheid. De échte uitdaging om de klimaatverandering een halt toe te roepen is net dat we ervoor moeten zorgen dat de CO2-intensiteit van onze economie verder blijft dalen.

Maar met welke instrumenten?

Het is natuurlijk een open deur intrappen als we zeggen dat we een verzameling van instrumenten nodig zullen hebben om verdere CO2-reducties te bewerkstelligen. Niet elk instrument is daarom een geschikte oplossing voor elke situatie. Veruit het belangrijkste instrument voor industriële CO2-reductie is het Europese emissiehandelssysteem (ETS). Om broeikasgassen te mogen uitstoten, moeten bedrijven die onderworpen zijn aan het ETS-systeem, emissierechten aankopen. ETS gaat uit van een schaarste aan emissierechten, die elk jaar groter wordt. Door het dalende aanbod aan emissierechten stijgt elk jaar de kost voor bedrijven, die hierdoor aangezet worden om minder te gaan uitstoten of de markt te verlaten. Dit alles met als doel om tegen 2050 een klimaatneutraal Europa te bereiken.

“De échte uitdaging om de klimaat­verandering een halt toe te roepen is net dat we ervoor moeten zorgen dat de CO2-intensiteit van onze economie verder blijft dalen.”

Hoewel de kost van één emissierecht de afgelopen maanden sterk gestegen is tot zo’n 85 euro per ton CO2-uitstoot, is die prijs nog onvoldoende om echt significante bijkomende reducties van broeikasgassen te bewerkstelligen. Daar waar een beperkte CO2-kost inderdaad kan zorgen voor efficiënties in het systeem, zal de transitie naar klimaatneutraliteit gepaard gaan met investeringen die pas een aanvaardbare terugverdientijd kennen bij een (erg) hoge CO2-kost. Maar een te snel stijgende CO2-kost prijst ons op wereldvlak uit de markt, daarom bestaan er vandaag beschermingsmechanismen voor de basisindustrie. Een stijging van de CO2-prijs zal dus in zekere zin geleidelijk aan moeten gebeuren, met als gevolg dat er pas ten vroegste in het volgende decennium een echte businesscase ontstaat voor de technologieën die we nodig hebben om onze industrie  structureel te verduurzamen. Maar dat hoeft niet zo te zijn als we erkennen dat naast de instrumenten die vandaag bestaan, er ook ruimte gemaakt moet worden voor nieuwe, aanvullende beleidsinstrumenten. 

Beloftevolle instrumenten zijn onder meer de ‘Contracts for Difference’ (CfD’s), waarbij de overheid en een investeerder gedurende een bepaalde periode een contract aangaan. In dat contract spreken ze af wanneer een bepaalde investering voldoende rendabel is. Bij Carbon Contracts for Difference (CCfD’s) betekent dat dat men afspreekt welke CO2-prijs daarvoor nodig is. Zolang de werkelijke prijs van emissierechten onder die prijs blijft, past de overheid het verschil bij. Vanaf het moment dat de CO2-prijs door het afgesproken plafond schiet, geldt het omgekeerde: de investeerder betaalt vanaf dan (een deel van) het verschil aan de overheid terug.

“Het doel is om tegen 2050 een klimaatneutraal Europa te bereiken.”

Eerste prioriteit: behoud het Europese level playing field

Op dit moment nemen we binnen de West-Europese basisindustrie een (her)investeringsgolf waar. Ook in Vlaanderen zijn recent nog investeringsprojecten aangekondigd. Het gaat dan om nieuwe productie-eenheden, de vervanging van installaties die einde levensduur zijn of investeringen die zorgen voor een kleinere milieu-impact. Meer dan in het verleden worden deze investeringsbeslissingen vaak niet meer in Vlaamse directiekamers genomen, maar in internationale beslissingscentra die vaak in het buitenland gelegen zijn. Dat maakt dat bedrijven uiteraard de situatie in verschillende landen tegen elkaar afwegen wanneer een investeringsbeslissing genomen moet worden.
Zeer recentelijk is er in die evenwichtsoefening een nieuw element bijgekomen. Veel Europese lidstaten willen de transitie van hun industriële clusters ondersteunen en versnellen. In het verleden werd die rol enkel toebedeeld aan het Europese ETS-systeem: de stijgende CO2-prijs zal dergelijke investeringen stimuleren. Maar voor sommige lidstaten gaat dat te traag of ze willen zich ervan verzekeren dat deze duurzame investeringen in hun regio plaatsvinden. Daarom werken ze naast het ETS-systeem ook aan nationale regelingen die deze transitie kunnen doen versnellen. Nederland doet dit bijvoorbeeld via zijn SDE++-programma. Ook het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen hebben al programma’s opgezet. Nog maar enkele weken geleden heeft Duitsland in zijn regeerakkoord ook aangekondigd werk te maken van Carbon Contracts for Difference voor zijn industrie.

Voor Voka moet Vlaanderen ook urgent in actie schieten, anders zullen we met lede ogen moeten aanzien dat onze buurlanden investeringen binnenhalen die evengoed in onze industriële clusters hadden kunnen gebeuren. In die zin is het dus interessant om te onderzoeken in welke mate het Vlaams Klimaatfonds een voldoende en duurzame financieringsbron kan zijn voor cruciale, duurzame investeringen in ons industriële weefsel. We verwachten namelijk dat door een stijgende CO2-prijs, een kost die bedrijven betalen, de inkomsten in dit fonds de komende jaren zullen stijgen. Het lijkt dan ook logisch dat de stijgende emissierechten die industriële bedrijven betalen voor hun emissies, omgezet kunnen worden in steun voor de industriële transitie.