Een half miljoen langdurig zieken kan niet langer worden genegeerd. Hoe pakken we dit typisch Belgische fenomeen beter aan?
Hoeft het nog gezegd? Onze arbeidsmarkt lijkt wel ziek. Een half miljoen langdurig zieken kan niet langer worden genegeerd. Nochtans zijn onze hoge cijfers arbeidsongeschikten niet te verklaren door demografie, type werk of werkbaarheid. Vergelijkbare landen blijken zelfs gespaard te blijven van dit fenomeen.
De verklaring van dat typisch Belgisch fenomeen is te vinden in de ‘gebrekkige poortwachtersfunctie en falende activering’. Mensen geraken te gemakkelijk in het systeem. Terzelfdertijd slagen we er ook onvoldoende in mensen die in het systeem verzeild geraken weer naar werk te begeleiden. Het is de koppeling van gemakkelijke instroom en moeilijke uitstroom die mee verantwoordelijk is voor het hoge aandeel zieken en invaliden in dit land.
600.000
Naarmate de actieve opvolging in de werkloosheid een tandje bijstak, nam ook het aantal zieken toe. De ziekteverzekering als schild tegen activering? De cijfers zijn dermate toegenomen - zo stevenen we tegen de jaren 2030 in België af op een piek van 600.000 langdurig zieken, en dit bovenop (!) de primaire arbeidsongeschiktheden (korter dan 1 jaar) - dat ook hier activering zijn intrede deed, zij het schoorvoetend.
Dat kan en moet beter. Beter wil zeggen sneller, eenvoudiger. Met meer prikkels ook. Belangrijk is dat alle betrokken partijen worden geresponsabiliseerd. Best trekt men ook de juiste lessen uit de 20 jaar leerrijke ervaring met activering in de werkloosheid en schakelt het beleid in deze veel sneller.
Snelheid
Vanzelfsprekend is voorkomen beter dan genezen. Dat staat buiten kijf. Hier concentreren we ons op re-integratie. Daarom verleggen we de focus van passieve inkomensbescherming naar actieve arbeidsparticipatie. In een positieve mindset komt het accent op gezondheid en wat men wel nog kan. Bekommernis daarbij is snelheid. De procedure is te traag en uiteindelijk te vrijblijvend, te veel gebaseerd op vrijwilligheid.
Gezien we ons tot de wetgever richten hebben we het over de formele procedure. Deze voorstellen laten informele procedures die meer succes kennen onverlet. Dat willen we toch even meegeven.
Binnen de arbeidsrelatie is sinds najaar 2022 het RIT 2.0 van toepassing, een formele procedure. Een hopeloos complexe procedure die eerder voer is voor juristen dan voor preventiediensten’ Hier moet, om de evolutie naar een chronische fase tegen te gaan, sneller worden gestart. En dit met partners die dicht bij de werkvloer staan en een minimum aan formaliteiten.
Hierbij moet ook de werkgever na vier weken afwezigheid het initiatiefrecht krijgen om via de preventieadviseur-arbeidsarts een medische vragenlijst voor te leggen aan de zieke werknemer. Op basis hiervan moet na zes weken een plan van aanpak (re-integratie, aangepast werk, opleiding of heroriëntering) klaarliggen. In geval de tijd voor actie nog niet rijp is volgt een aanklampend beleid uitgaande van de mogelijkheden van de mensen. Men bevindt zich dan in de periode gedekt door een RIZIV-uitkering waaraan voortaan meer dwingende plichten worden gekoppeld.
Sluitende aanpak
Naast de begeleiding van (de instroom van) nieuwe zieken komt er tevens een sluitende aanpak voor wie (al) langer ziek is, en dit door RIZIV, VDAB, en andere betrokken partners en arbeidsgeneeskundige en preventiediensten. Systematisch wordt de hele groep gescreend met als doel in Vlaanderen jaarlijks minimaal 40.000 begeleidingstrajecten richting werk op te starten. De ambitie moet dus flink wat hoger dan het huidig streefcijfer van 12.000.
Er komt - naar het voorbeeld van de passieve beschikbaarheid in de werkloosheid - een algemene plicht in de ziekteverzekering tot medewerking aan re-integratie. Gebrek aan medewerking vertaalt zich in een inkorting van de uitkering.
