Bedrijven en scholen die kampen met HR-uitdagingen moeten actie ondernemen. Dit geldt evenzeer voor het onderwijs. Daarom deel ik vijf ideeën om het lerarenberoep te versterken.
Op 1 september vatten meer dan 185.000 mensen hun werk in de Vlaamse scholen terug aan. Dat is meer dan ooit tevoren en daarvoor zijn verschillende oorzaken te noemen. Zo is er de huidige demografie (bij een groeiend aantal leerlingen zal ook het aantal nodige leerkrachten groeien), maar ook het feit dat er de afgelopen jaren heel wat bijkomende budgetten zijn vrijgemaakt voor extra ondersteuning in onderwijs.
Deze cijfers tonen in ieder geval wel aan dat er wel degelijk nog altijd een aantrekkingskracht zit aan de sector. In een recente enquête van Het Laatste Nieuws geeft 87% van de leerkrachten aan dat ze hun job fantastisch vinden. Anderzijds geeft 1 op de 5 ook aan eigenlijk te willen stoppen. De voornaamste oorzaak? Men voelt zich ondergewaardeerd.
Veel vacatures
En die keerzijde uit zich dan weer in het hoge aantal vacatures, want ook dat aantal is deze eerste september hoger dan ooit tevoren. In totaal zijn er zo’n 3.200 aangemelde vacatures voor kleuter- lager en secundair onderwijs. Dat is zelfs nog 20% meer dan dezelfde periode een jaar geleden.
Dat is natuurlijk zeer ernstig, maar moet ook geplaatst worden in het kader van een zeer krappe arbeidsmarkt, waar de gemiddelde vacaturegraad – het aantal vacatures ten opzichte van het totale aantal arbeidsplaatsen in de onderneming – in Vlaanderen 5,2% bedraagt.
Een korte berekening leert ons dat deze vacaturegraad in het onderwijs eigenlijk relatief lager is dan het gemiddelde. Zelfs als we ervan uitgaan dat er geen 3.200 vacatures zijn (het officieel aangemelde aantal bij VDAB), maar wel 10.000, zoals sommigen beweren.
Maandenlang geen les
De gevolgen van deze niet-ingevulde vacatures op de dagelijkse realiteit zijn echter niet te overzien. Jongeren riskeren ook dit schooljaar weer verschillende uren per week in de studie of thuis te spenderen en zullen soms maandenlang geen les hebben voor bepaalde vakken. Dit zal enorme gevolgen hebben voor de leerachterstand, want (zo toonde een recente studie van Kristof De Witte aan), een hoger aantal niet-ingevulde vacatures op een school vermindert de onderwijsresultaten van de leerlingen. En dat kunnen we ons, gezien de alarmerende tendensen in de internationale vergelijkende studies naar onderwijsprestaties, zeker niet permitteren.
Alles staat en valt, zoals in veel sectoren, met goed en gemotiveerd personeel. Dus laat ons nu eerst en vooral daar eens prioritair op focussen. Hoe trekken we nog meer mensen aan in het onderwijs en hoe houden we al deze fantastische, bevlogen leerkrachten bij?
5 suggesties
Wij willen hierbij alvast een paar suggesties doen:
1. De schoolopdracht
De maatschappelijke onderwaardering heeft voor een groot stuk te maken met de perceptie dat leerkrachten niet veel moeten werken. Sommigen hebben dan ook maar een lesopdracht van 20 uur per week en die uren duren dan eigenlijk nog maar 50 minuten… maar iedereen die iets dichter bij de realiteit staat, weet dat het natuurlijk daar niet bij stopt en dat die 20 uren vaak maar de helft zijn van de uren die een leerkracht effectief presteert.
Daarom moet dringend werk gemaakt worden van de zogenaamde schoolopdracht. Alle leerkrachten krijgen daarbij een wekelijkse opdracht van 38 uren.
2. HR-beleid
Hoe die 38 uren kunnen worden ingevuld, moet veel flexibeler dan volgens het rigide carcan dat daar op vandaag voor bestaat. Directies hebben nauwelijks ruimte om een flexibel en modern HR-beleid te voeren, jonge leerkrachten verdrinken en moeten uren bij elkaar schrapen in klassen die ze niet de baas kunnen omdat ze niet de juiste anciënniteit hebben.
Daarnaast moet er een state of the art net- en koepelonafhankelijke managementopleiding komen voor directies, die hen klaarstoomt om scholen te leiden als een moderne sociale onderneming.
3. Efficiëntere onderwijsorganisatie
Ons onderwijs is op vandaag erg versnipperd georganiseerd. Te veel dezelfde richtingen worden op een te kleine schaal georganiseerd, met kleine niet-rendabele klassen en onnodige concurrentie als gevolg. Dat zorgt ervoor dat we geen optimale inzet van mensen en middelen hebben en dit vergroot het tekort. Er moet meer samengewerkt worden, zeker voor dure richtingen waar veel materiaal en machines voor nodig zijn.
Bedrijven willen graag helpen, maar mogen niet voor de keuze gesteld worden om dat voor school x te doen en voor y niet. Lokale net- en koepelsoverstijgende opleidingscentra voor technische en beroepsgerichte opleidingen zouden hier een oplossing kunnen bieden.
4. Professionalisering en bijscholing
De budgetten die vandaag bestaan voor professionalisering volstaan niet. We hebben allemaal de mond vol van levenslang leren, maar onze leerkrachten krijgen daartoe nauwelijks de ruimte.
Leerkrachten die les geven in technische en beroepsgerichte opleidingen zouden bijvoorbeeld terecht moeten kunnen in een expertisecentrum dat hen, in samenwerking met bedrijven, de meest moderne kennis en technologieën bijbrengt. Dit kan ook helpen om meer leerlingen warm te maken voor STEM-richtingen.
5. Hybride carrières
Ten slotte moet meer ingezet worden op hybride carrières. Mensen moeten makkelijker en vlotter met één been in het bedrijfsleven en met een ander been in het onderwijs kunnen staan. Flexibilisering van het statuut en de terugdringen van de daarbij horende administratieve lasten zijn daarvoor een absolute must. Ook korte cursussen om deze mensen enkele handvaten en pedagogische skills mee te geven zijn noodzakelijk.
Kortom, met een aantal maatregelen kan men zowel het lerarentekort als de aantrekkelijkheid en waardering van het beroep op korte termijn aanpakken. Daarenboven zal dit alles ook de kwaliteit ten goede komen!
__________________________________________________________________________________________________________
Deze opinie van Hans Maertens (gedelegeerd bestuurder Voka) verscheen ook in De Tijd.
