De Belgische voedingsindustrie, een centrale schakel in de agro-voedingsketen, doet het erg goed, in eigen land én daarbuiten. Om het succes duurzaam te maken verwacht de grootste industriële sector van het land van de overheid een nog meer ondersteunend beleid.
De Denderstreek is één van Vlaanderens voedingsregio’s, al heeft ze (nog) niet die faam. De afgelopen maanden maakten een aantal vooraanstaande spelers uit de voedingsindustrie er opvallende investeringen bekend. Die investeerders stellen voor de komende jaren gezamenlijk enkele honderden bijkomende jobs in het vooruitzicht. Dat is goed nieuws voor een regio met een erg lage jobratio, al wordt het een hele uitdaging om die vacatures in te vullen.
De redactie van Ondernemers serveert u ook drie ‘investeerdersgangen’, smaakvol gedresseerd op een Denders bord: Belcolade, Tereos en La Lorraine.
Tekst Jan Van Gyseghem
Stille reus
Met een omzet van bijna 76 miljard euro (2022), 4.211 werkgevers en meer dan 100.000 jobs is de voedingsindustrie de grootste industriële sector van het land (bron: Fevia).
Tussen 2015 en 2019 groeide de voedingsindustrie jaarlijks gemiddeld 3,3%. In 2020 liet de sector een lichte terugval optekenen om dan weer sterk te stijgen: +13,1% in 2021 en zelfs +24,3% in 2022.
De voedingsindustrie is ook een belangrijke exporteur: 46% van de omzet wordt afgezet op buitenlandse markten, zij het voor meer dan de helft in de buurlanden Duitsland, Frankrijk en Nederland. Het overschot op de handelsbalans bedroeg in 2022 liefst 5,8 miljard euro. De sector ‘energie’ buiten beschouwing gelaten, zijn voedingsmiddelen goed voor een tiende van alle Belgische uitvoer.
Volgens sectorfederatie Fevia was de voedingsindustrie in 2022 met 2,1 miljard euro bovendien ook de grootste industriële investeerder in België, vóór de chemie en de staalindustrie.
Sinds 2015 neemt de werkgelegenheid in de voedingsindustrie elk jaar toe. In 2022 tekende de sector zelfs voor de helft van alle nieuw gecreëerde industriële jobs in ons land. Het aandeel van de voedingsindustrie in de industriële tewerkstelling bedraagt vandaag 20,7%. Vlaanderen is goed voor maar liefst 83% van de omzet van voedingsmiddelen (excl. dranken), Wallonië 14% en Brussel 1,5%.
In termen van werkgelegenheid zijn de grootste sectoren: bakkerij, vleesindustrie en verwerking en conservering van groenten en fruit. Samen zijn zij goed voor 53% van de totale werkgelegenheid. Naar omzet is er niet echt een dominante branche aan te duiden.
(lees verder onder de foto)
De Denderregio, een Vlaamse food valley
De regio Aalst-Dendermonde, of bij uitbreiding de Denderstreek, is een onvervalste food valley. Niet als resultaat van een slim bedachte regionale marketingstrategie, wel op basis van een sterke historische inbedding van voedingsbedrijven en een opvallende expansie de voorbije jaren.
De streek zag vanaf de jaren 1950-1960 de ooit dominante confectie- en textielnijverheid verschrompelen, maar evolueerde geruisloos tot een echte voedingsregio. Tussen 2002 en 2022 daalde het aantal industriële werkgevers in de arrondissementen Aalst-Dendermonde met ruim 30%; het aantal werknemers liep met bijna een kwart terug. In dezelfde periode steeg het aantal jobs in de voedingsindustrie in de streek met 21%, geen enkele nijverheidstak deed beter.
Voor deze evolutie zorgden een aantal (inter)nationale tenoren in bakkerij-, chocolade- en graanproducten zoals La Lorraine, Barry Callebaut, Belcolade (Puratos) en Tereos, maar het palet aan gangmakers is veel breder met een twintigtal middelgrote spelers in vleesverwerking, zuivel, dranken en groenten. Veel bedrijven kennen een lange geschiedenis: Callebaut begon in 1850 als brouwerij, de wortels van Tereos gaan terug tot 1873, van La Lorraine tot 1939.
De regio Dender ligt centraal in het land, een troef die ook supermarkten uitspelen: o.m. Aldi (Erpe-Mere) en Delhaize (Ninove) bouwden hier grote distributiecentra uit.
In de zuidelijke Denderstreek (het arrondissement Aalst) is de voedingsnijverheid vandaag goed voor 45% van de industriële tewerkstelling. Nergens in België ligt dit aandeel hoger (behalve in de regio Veurne, maar de aantallen zijn er gevoelig kleiner). Toch staat de Denderstreek niet meteen als een ‘voedingsregio’ bekend, wat bijvoorbeeld wel het geval is voor het Meetjesland.
En de toekomst oogt … duurzaam
De verwachte groei van de (wereld)bevolking zal de voedingsindustrie nog ruimte voor groei bieden, al zal deze trend gepaard gaan met een inperking van het landbouwareaal en schaarsere grondstoffen. En er zijn nog wel meer duurzaamheidsuitdagingen voor de voedingsindustrie: het terugdringen van de CO2-uitstoot en van (verpakkings)afval en de beheersing van het waterverbruik. Er is de roep om meer biodiversiteit en gezondere voeding. De aanzienlijke investeringen in de voedingsketen zullen niet alleen de groei en de productiviteit moeten ondersteunen, maar ook helpen om de duurzaamheidsdoelstellingen te halen.
De sector heeft ontegensprekelijk een groot economisch potentieel; tegelijk worstelen de voedingsbedrijven in ons land met een dalende rendabiliteit. Fevia kijkt naar de overheid om de food chain dan ook te versterken en te verankeren.
De kosteninflatie van de voorbije jaren haalde de verkoopvolumes met 3% naar beneden. Veel voedingsproducenten konden de gestegen kosten slechts ten dele – en veelal met vertraging – doorrekenen. De loonkostenhandicap, een verhoogde verpakkingstaks en een dreigende btw-verhoging van 6% naar 9%, zijn donderwolken boven de sector en vormen volgens de federatie een gevaar voor de lokale verankering.
Het onzekere economische klimaat verklaart ook waarom de investeringen in de voedingsindustrie eerder gericht zijn op energie-efficiëntie en automatisering dan op innovatie. En dan is er nog de moeizame rekrutering van talrijke bijkomende arbeidskrachten. Net als voor andere sectoren en andere regio’s wordt gerekend op een sterkere activering van inactieven en slimme arbeidsmigratie. Maar misschien ziet de sector ook brood in een meer structureel en groter opgezet opleidingsprogramma voor de regionale food industry.
Ook in ‘food valley Denderstreek’ zijn de uitdagingen dus pittig, maar de appetijt is gelukkig groot.
