De arbeidsmarkt is ziek – Van preventie tot re-integratie (langdurig) zieken

Er zijn dubbel zoveel zieke medewerkers dan werklozen. De vergrijzing en de groeiende economie doen de vraag naar medewerkers sterk stijgen. De vacaturegraad in Vlaanderen scheert ongekende hoogtes (bijna 80.000 openstaande vacatures) maar botst op een uitzonderlijk lage werkloosheidsgraad (amper 3,5%). Daar staat tegenover dat het aantal zieken – zowel kortdurend als langdurend – uitzonderlijk hoog is: meer dan een half miljoen Vlamingen op actieve leeftijd zijn ziek. Die hoge cijfers (6,3% zieken) zijn niet te verklaren door demografie, type werk of werkbaarheid, gezien vergelijkbare landen een dergelijke stijging niet kennen (eerder 3%). Zieke medewerkers kosten dubbel zoveel als werklozen, beroepsziekten en thematische verloven samen.  

Voorkomen is beter dan genezen. Iemand die niet ziek wordt, hoef je niet te re-integreren. Een preventief en integraal gezondheidsbeleid in ondernemingen focust daarom best op het fysieke, sociale en het mentale welzijn van zowel individuele werknemers als de algemene werkcontext. Een integrale aanpak houdt in dat je alle mogelijke stakeholders uit een onderneming betrekt. 

Werken maakt gelukkig en gezond. Werken en ziek zijn worden in ons huidig systeem gezien als absolute tegenstellingen. Dat is een zeer absolute en negatieve invulling van ziekte. Werken vervult de universele psychologische behoefte tot groeien in competenties, verbinding met anderen en autonomie. Elk van deze behoefte kan gerealiseerd worden op het werk. Een positieve benadering focust op wat wel nog kan en probeert dat potentieel te realiseren op het werk. Hef de harde tegenstelling tussen ziekte en werk op door opleiding of degressieve en progressieve tewerkstelling te combineren met een ziekte-uitkering.  

De complexe en gefragmenteerde aanpak is erg traag. Het aantal procedures, categorieën en betrokkenen in de huidige re-integratietrajecten is veel te hoog. Dat zorgt voor onduidelijkheid, versnippering, herhaling en belangrijk tijdverlies. De focus moet liggen op aan het werk blijven of aan het werk krijgen zonder onderscheid in statuut, duur van de afwezigheid. Door een snelle en eenvoudige aanpak wordt de kans op tewerkstelling sterk verhoogd: beperk de verantwoordelijkheid tot de behandelende arts en arbeidsarts, zorg voor een probleemanalyse na 4 weken afwezigheid en maak een plan van aanpak vanaf dag 45. Om de overstap naar andere functies of werkgevers te maken is meer flexibiliteit noodzakelijk. 

De aanpak is te beperkt en te vrijblijvend. Activering moet verbreed worden tot de activering van alle niet-beroepsactieven. In alle uitkeringsstelsels moeten rechten én plichten die aanzetten tot werk, ingebouwd worden. Een notie van minimale beschikbaarheid en responsabilisering lijkt meer dan nodig. 

In de paper willen we meer positief en genuanceerd naar arbeidsongeschiktheid en de re-integratie van zieke medewerkers kijken. We beschrijven de uitdagingen en best practices om (langdurige) uitval door ziekte te voorkomen én geven een voorstel tot optimale integratie van zieke medewerkers. Deze paper concludeert met 10 beleidsaanbevelingen om de preventie en de re-integratie van (langdurig) zieken te versterken.  

1. Bekijk werken als iets positief. Werken helpt om een zinvolle invulling te geven en kan bijdragen aan het voorkomen van uitval. Werken maakt bovendien deel uit van het wetenschappelijk onderbouwd hersteltraject voor de belangrijkste aandoeningen waaraan langdurig zieken lijden. Maak daar gebruik van. Daarnaast moet ingezet worden op preventie via een strategisch ingebed en integraal welzijnsbeleid. 
2. Focus op het potentieel en de competenties. Veel personen die niet aan het werk zijn wegens ziekte hebben nog steeds veel competenties of slagen erin ze bij te werken. Ga na wat wel nog kan, vermeldt dit in het ziektebriefje en laat de doorverwijzing naar de arbeidsarts toe. Maak het mogelijk om een dialoog te behouden tussen de werkplek en de werknemer. 
3. Integreer zo snel mogelijk. Voka vraagt om de re-integratie te starten na vier weken afwezigheid wegens ziekte met een verplichte probleemanalyse. Na zes weken moet een plan voor re-integratie, aangepast werk, opleiding of heroriëntering klaar zijn. Beperk je niet tot langdurig zieken: iedereen moet worden gesensibiliseerd, geïnformeerd en begeleid om de weg terug te vinden naar de arbeidsmarkt.  
4. Vereenvoudig sterk het aantal artsen en het aantal re-integratietrajecten. Het re-integratiebeleid is te complex en te sequentieel om tot een doeltreffende re-integratie te komen. De behandelend arts en arbeidsarts leveren als experten de nodige medische en werkgerelateerde expertise aan. De adviserend arts en de Terug-Naar-Werk-coördinator springen bij wanneer de gemaakte afspraken niet nageleefd worden. 
5. Verbreed en responsabiliseer activering. De aanpak is vandaag te versnipperd en te complex. Breid de samenwerking tussen RIZIV en VDAB uit tot 40.000 toeleidingen per jaar. Beperk je niet tot langdurig zieken: iedereen moet worden gesensibiliseerd, geïnformeerd en begeleid om de weg terug te vinden naar de arbeidsmarkt. Terug naar werk moet de norm zijn in plaats van de uitzondering.   
6. Combineer ziekte met werk of opleiding. Laat toe om flexibel werk of opleiding te combineren met ziekte(uitkering) zowel preventief als tijdens de re-integratie. Degressieve tewerkstelling en progressieve werkhervatting worden gesteund door combinatie van loon en uitkering. Door contact te houden wordt de drempel naar terugkeer sterk beperkt. 
7. Zorg voor een vlotte overgang. Transitietrajecten naar een andere werkgever of co-sourcing binnen werkgeversgroeperingen kunnen een oplossing bieden voor werkbehoud of werkhervatting. Gebruik jobcoaching en outsourcing om snel en effectief een geschikte job te vinden. 
8. Stimuleer werken. Uitkeringsvallen moeten worden vermeden zodat werken altijd lonend is. Een zieke werknemer moet eenvoudig kunnen weten wat de financiële impact is van werk op de uitkering via een online-tool. Voorzie ook voor werkgevers incentives en financiële zekerheid bij de re-integratie van zieken.  
9. Een gedeeld re-integratiedossier waar alle betrokken partijen toegang toe hebben is noodzakelijk voor de effectieve opvolging. Effectieve data-uitwisseling en monitoring zijn noodzakelijk om een objectief onderbouwde opvolging en aansturing van het activeringsbeleid te voorzien.  
10. Iedereen aan boord. Om een werkzaamheidsgraad van 85% te bereiken moeten alle actoren en instanties daartoe bijdragen, van het federale over het regionale tot het lokale niveau. Alle betrokken, overheden en bemiddelingsactoren moeten aangesproken én geresponsabiliseerd worden. Voorzie een systematische en periodieke opvolging in een coherente activeringsaanpak over alle overheden, statuten en stelsels heen.  

Lees hier de Voka Paper

Op 16 juni om 14u stellen we de Voka paper "De arbeidsmarkt is ziek - Van preventie tot re-integratie van (langdurig) zieken" voor bij Voka te Brussel!

Benieuwd naar onze aanbevelingen? Schrijf je hier dan snel in.