De vreselijke nieuwsberichten en beelden uit Israël en Gaza zijn nauwelijks te bevatten, en het enorme menselijke leed moeilijk te overzien. Naast dat onwezenlijke leed houdt dit conflict ook politieke en economische implicaties in.
Het is uiteraard nog te vroeg om daar echt een goed zicht op te hebben, veel zal afhangen van eventuele verdere reacties in de regio in de komende weken en maanden, maar hierbij toch al een poging om na te denken over de belangrijkste economische implicaties van dit conflict.
1. Amper directe economische impact
De economische banden tussen Vlaanderen en Israël en de Palestijnse gebieden zijn beperkt. Volgens cijfers van de Nationale Bank exporteerde Vlaanderen in 2022 voor 2 miljard euro naar Israël en voor 9 miljoen euro naar de Palestijnse gebieden. Dat is respectievelijk 0,6% en 0,003% van de totale Vlaamse export.
De grootste categorie van de export naar Israël zijn edelstenen, goed voor 3% van de totale Vlaamse export aan edelstenen.
De potentiële directe economische impact is dus sowieso beperkt. Bovendien ziet het er niet naar uit dat de export naar Israël op korte termijn ernstig verstoord zal raken.
2. Nieuwe oliecrisis weinig waarschijnlijk
De economische impact van conflicten in het Midden-Oosten verliepen in het verleden nooit via de directe weg, maar wel vaak via de oliemarkten. Daar bleven de eerste reacties beperkt. Begin deze week sprong de olieprijs wel zo’n 5% hoger, maar zo’n beweging blijft vrij beperkt in verhouding tot wat we de jongste maanden zagen. Bovendien kalmeerden de markten ondertussen alweer.
Verdere bewegingen zullen cruciaal afhangen van de reacties van andere landen in de regio, met Iran op kop. Als die laatsten het conflict verder willen escaleren, dan zou het plaatje op de oliemarkt uiteraard snel kunnen veranderen. Maar dat lijkt vandaag niet het meest waarschijnlijke scenario.
Een bredere, officiële reactie vanuit de OPEC lijkt evenmin heel waarschijnlijk. De OPEC had eerder al een productiebeperking aangekondigd om de daling van de olieprijs te stoppen (de olieprijs klom doorheen de zomer al van zo’n 70 dollar per vat naar iets meer dan 90 dollar). Nog los van de politieke implicaties heeft de OPEC er in een wankele wereldeconomie weinig belang bij om de olieprijs gevoelig hoger te duwen.
Hoe dan ook blijft de energiemarkt, zeker ook de komende winter, kwetsbaar voor nieuwe schokken. Zo sprong de Europese gasprijs begin deze week zo’n 30% op, allicht vooral in reactie op een onderzoek naar sabotage aan een minder belangrijke onderzeese pijplijn naar de Baltische staten. Tegen die achtergrond is er allicht niet heel veel marktverstoring nodig om opnieuw belangrijke prijsschokken te zien.
3. Geopolitieke spanningen nemen verder toe
Met de aanhoudende oorlog in Oekraïne, verschillende conflicten in Afrika en crisissen in Jemen, Azerbeidzjan en Afghanistan staan verschillende delen van de wereld al in brand. Dit conflict zorgt nog voor extra spanning, zeker mocht de situatie nog verder escaleren met verdere inmenging van andere partijen. Minder acuut, maar allicht niet minder belangrijk, blijft de gespannen situatie in Azië, waar vooral de positionering van China voor druk zorgt.
Alles samen creëert dat een onstabiel wereldtoneel, waar geopolitieke overwegingen ook verregaande economische implicaties hebben. Europa moet daarbij dringend een meer strategische aanpak uitwerken. Blijven rekenen op de vrije markt als belangrijkste determinant van de internationale verhoudingen, zoals Europa in het verleden doorgaans deed, is allicht niet houdbaar. En ook individuele bedrijven moeten meer rekening gaan houden met geopolitieke risico’s.
4. Internationale handel onder druk
De trend naar meer globalisering en meer vrijhandel is al langer aan het haperen. Zo zijn de handelsbarrières op het internationale toneel de voorbije jaren sterk toegenomen. Een onstabiele wereld waarbij geopolitieke overwegingen zwaarder en zwaarder doorwegen dreigt die tendens nog te versterken.
Zeker voor een kleine, extreem open economie als Vlaanderen is dat een verontrustende trend. Een groot deel van onze welvaart is immers gebaseerd op internationale handel. Dat maakt het belangrijk dat Vlaanderen een voorvechter van internationale handel blijft. Ook binnen een meer gefragmenteerde wereldeconomie blijven er mogelijkheden om via samenwerking, akkoorden en internationale relaties economische opportuniteiten te realiseren.
5. Meer geld naar defensie
De instabiliteit op wereldvlak en de rol van landen als Rusland en Iran maken pijnlijk duidelijk dat het Europese, en zeker ook het Belgische, beleid op defensie de voorbije decennia te gemakzuchtig was. Dat beleid was vooral afgestemd op de NAVO, en rekende de facto vooral op de VS, maar dan zonder de noodzakelijke financiële inspanningen.
Binnen de NAVO zijn er al langer afspraken over de doelstelling van 2% van het bbp aan defensie-uitgaven. Met 1,1% van het bbp hoort België al jarenlang bij de zwakste leerlingen van de NAVO-klas. Verschillende Europese landen zijn ondertussen aan een inhaalbeweging begonnen, en ook de Belgische overheid beloofde al om de defensie-uitgaven op te trekken. Maar voorlopig lijkt dat toch wat op de lange baan geschoven te worden.
Die operatie zal allicht versneld moeten worden. De 2%-doelstelling impliceert voor België jaarlijks 5 miljard (in euro’s van vandaag) extra overheidsuitgaven voor defensie. Daarvoor zal binnen de begroting ruimte gecreëerd moeten worden, wat uiteraard niet evident zal zijn.
